اصول ترك و درمان اعتياد به مواد مخدر

در ابتدا لازم است بدانيم كه از ديدگاه روان پزشكي و پزشكي ، فرد معتاد يك بيمار است و بيماري وي مانند ساير بيماري ها نياز به درمان و مراقبت هاي ويژه خود دارد. علاوه بر اين بايد بدانيم كه در پيشگيري اوليه چگونه فرزندان خود را از همان دوران كودكي تربيت نماييم تا در نوجواني ، جواني و سنين ديگر گرفتار اعتياد به مواد مخدر نگردند ؛ همان گونه كه كودكان خود را در برابر بعضي بيماري هاي مسري واكسينه مي كنيم و يا با رعايت اصول بهداشت جسمي ، خانوادگي ، محيط و ... سعي مي نماييم كه فرزندان خود را از ابتلا به بعضي بيماري ها ايمن سازيم . اين پيشگيري اوليه است ؛ اما پيشگيري ثانويه به مفهوم واقعي آن يعني انجام اقدامات لازم و پيگيري هاي درماني است كه وقتي بيمار كاملاً بهبود يافته ، با رعايت توصيه هاي پزشكي – بهداشتي از بازگشت بيماري جلوگيري نموده و ديگران نيز با رعايت همان اصول ، مراقب سلامت خود باشند تا اطرافيان و يا افراد جامعه از ابتلاء به آن بيماري مصونيت يابند. بنابراين بيماري اعتياد مانند بسياري از بيماري ها نيازمند توجهات ضروري در پيشگيري اوليه و ثانويه است .

بر پايه آنچه كه توضيح داده شد بيماري اعتياد را بايد از چند ديدگاه و از نظر عوامل گوناگون وعوارض آن مورد بررسي قرار داد :

1- عوامل رواني

2- عوامل جسمي

3- عوامل خانوادگي

4- عوامل اجتماعي

5- عوامل اقتصادي

6- عوامل سياسي

1- عوامل روانيبيشتر معتادين دچار نوعي مشكل و يا اختلال رواني هستند و به دليل همين اختلال به اعتياد رويآورده و وابستگي رواني به مواد مخدر در آنان به وجود مي آيد . چون استفاده از مواد مخدر موجب مي گردد كه تا حدودي و به طور موقت اختلال رواني آنان فروكش كرده و يا به قول خودشان تخدير شده و درد رواني آنان تسكين يابد . اما در صورت عدم دسترسي و يا عدم استفاده از ماده مخدر ، اختلال رواني آنان آشكارتر مي شود. اين همان نكته مهمي است كه در درمان بيماران معتاد مورد توجه و نظر روان پزشكان است . دانستن اين نكته كه چه نوع اختلال رواني عامل اوليه رويكرد فرد به استفاده از مواد مخدر مي گردد كار چندان مشكلي نيست . با مروري بر روند زندگي گذشته بيمار معتاد از دوران كودكي به بعد ، چگونگي رشد رواني جسمي وي ، نوع بافت خانواده ، بررسي مشكلات رواني – شخصيتي – اجتماعي – اقتصادي افراد خانواده ، چگونگي محيط اجتماعي ، شرايط زيستي و ... مي توان نوع اختلال و يا اختلالات رواني را مشخص و درمان هاي لازم روان پزشكي را آغاز نمود . در صورتي كه معتاد و يا در صورت لزوم خانواده وي تحت درمان هاي ضروري روان پزشكي قرار نگيرند و به سفارش هاي روان پزشك معالج عمل نكنند ، موفق به ترك و درمان اعتياد نخواهند شد .

2- عوامل جسميعلاوه بر وابستگي رواني به مواد مخدر ، وابستگي جسمي نيز عامل مهم ديگري است كه در ترك اعتياد و درمان بيمار معتاد ، جايگاه خاص درماني خود را دارد . هنگامي كه وابستگي جسمي به وجود آيد و در صورت عدم دسترسي فرد معتاد به ماده مخدر، علايمي در وي بروز مي نمايد كه او براي جلوگيري و رهايي از آن علايم با هر ترفندي سعي مي نمايد كه ماده مخدر مورد نياز خود را تهيه و از آن استفاده نمايد . متأسفانه در چنين حالت رواني – جسمي است كه بيمار معتاد ممكن است به هر كار خلافي دست بزند تا بتواند ماده مخدر را تهيه نمايد واين رفتارهاي خلاف اخلاق و قانون است كه بسياري از خانواده ها و ديگر افراد جامعه را درگير مشكلات اقتصادي ، رفتاري و اخلاقي معتادين نموده است . تكرار چنين اعمال و رفتارهاي خلاف قانون و ضد اجتماعي موجب مي گردد كه معتاد ، روز به روز از نظر رواني و اخلاقي ، بسياري از خصوصيات و صفات خوب و انساني را از دست بدهد و در نهايت به فردي خلاف كار و بي احساس مبدل گردد.

براي درمان عوارض جسمي ناشي از ترك اعتياد ، روش هاي گوناگون درماني وجود دارد كه بيمار بتواند با استفاده از داروهاي تجويز شده توسط روان پزشك معالج ، اين مرحله ترك اعتياد را به شكلي بگذراند كه عوارض جسمي كمتري داشته و بتواند دوره بحراني ترك را راحت تر بگذراند .

بارزترين علايم جسمي ناشي از ترك ماده مخدر ( و يا در صورتي كه بيمار معتاد نتواند به ماده مخدر دسترسي يابد ) عبارت اند از : دردهاي شديد عضلاني كه فرد را بي قرار و پرخاشگر مي نمايد ، دل پيچه هاي شديد توأم با بيرون روي ، تهوع ، استفراغ ، عرق كردن ، بي خوابي و ....

3- عوامل خانوادگي :عوامل خانوادگي مانند : عدم توجه مادر و پدر به چگونگي تربيت فرزندان ، نبودن نظارت هاي لازم و ضروري از جهات رفتاري ، عدم توجه به رشد رواني و سالم فرزندان ، نبودن فضاي آرام و شاد خانوادگي ، وجود رابطه هاي بيمارگونه بين پدر و مادر و فرزندان ، اعتياد پدر و يا مادر ، كمبودهاي عاطفي فرزندان و بسياري از عوامل ديگر در اعتياد فرزند يا فرزندان نقش دارند. به همين دلايل است كه در درمان اعتياد فردي از افراد خانواده ، تمامي افراد خانواده بايد مورد بررسي هاي لازم روان پزشكي قرار گيرند . علاوه بر جلسات روان درماني خواه قبل از ترك و خصوصاً بعد از ترك و درمان كه براي بيمار معتاد توصيه مي شود ، گاهي ضروري به نظر مي رسد كه جلسات روان درماني ، براي افراد خانواده به صورت گروهي و يا انفرادي در نظر گرفته شود و اگر فردي از افراد خانواده دچار نوعي اختلال رواني باشد ، وي نيز درمان گردد. بنابراين در ترك و درمان بيمار معتاد ، همه افراد خانواده بايد همياري و همكاري لازم را با روان پزشك معالج بنمايند . در غير اين صورت نمي توان انتظار داشت كه فرد معتاد در ترك و درمان موفق گردد.

4- عوامل اجتماعي :يعني محيط و جامعه اي كه فرد معتاد در آن زندگي مي كند ، كوچه ، محله ، شهر، همسايه ها ، دوستان ، افراد فاميل و ... در اعتياد نقش دارند.

در بعضي محله ها مواد مخدر راحت تر و بيشتر در اختيار معتادين قرار مي گيرد و نابساماني خاصي از جهات اجتماعي ، قانوني ، رفتاري ، اخلاقي ، اقتصادي و ... در چنين محله هايي وجود دارد . بنابراين خانواده ها بايد از وجود چنين محله هايي آگاهي داشته باشند تا اگر به هر دليلي خانواده ناچار به زندگي در چنين محله هايي است ، بيش از حد مراقب و مواظب فرزندان و افراد خانواده خود باشند و اگر محل زندگي خارج از چنين محله هايي است فرزندان خود را از رفت و آمد به چنين محله هايي منع نمايد .

فرد معتادي كه با هر روش درماني موفق به ترك اعتياد خود شده است و مرحله درماني خود را مي گذراند بايد به اين نكته توجه نمايد كه حضور در محله هاي آلوده ، ادامه ارتباط با دوستان معتاد و يا افرادي كه در خريد و فروش مواد مخدر دست دارند ممكن است باعث گردد كه او مجدداً به دامن اعتياد كشانده شود .

5- عوامل اقتصادي 

اگر شنيده مي شود كه مدت زمان زيادي است كه مبارزه جهاني با قاچاقچيان مواد مخدر و تلاش جهاني در درمان معتادين به عمل مي آيد ، به اين دليل است كه اعتياد بلاي خانمانسوزي است كه نه تنها فرد معتاد را سربار جامعه مي نمايد و جسم و جان او را نابود مي سازد بلكه از جهات اقتصادي ، فقر جبران ناپذيري را متوجه خود فرد معتاد و خانواده وي مي نمايد كه نتيجه آن فلاكت و بدبختي است . به اين دلايل است كه توصيه مي گردد بيماران معتاد هر چه زودتر و سريع تر براي ترك و درمان اعتياد خود اقدام نمايند تا از اين بلاي نابود كننده انسانيت نجات يابند . اگر با دقت بيشتري به اعتياد و پيامدهاي آن نگاه كنيم متوجه مي شويم كه خسارت هاي مادي كه روزانه و به تدريج به اقتصاد فرد معتاد ، خانواده وي و جامعه وارد مي شود خيلي بيشتر از هزينه ناچيزي است كه براي ترك و درمان بيماري اعتياد خرج مي شود.

نكته مهم ديگر اين است كه فرد معتاد آنگاه كه دچار فقر اقتصادي مي گردد ، اگر به عضويت گروه قاچاقچيان در نيايد براي اين كه بتواند پول مورد نياز خود را براي خريد مواد مخدر به دست آورد ، متأسفانه خود عامل خريد و فروش موادمخدر مي شود و سعي مي نمايد افراد بيشتري را معتاد نمايد تا درآمد بيشتري داشته باشد . شايد يكي از دلايلي كه بسيار توصيه مي شود مردم از افراد معتاد دوري كنند همين عامل معتاد كردن ديگران است .

- عوامل سياسيدر گذشته ، و به احتمال زياد در حال حاضر نيز ، يكي از جنبه هاي سياست هاي استعماري و استثماري بر اين پايه قرار داشت تا بتواند با شيوع اعتياد و با پيامدهاي بازدارنده اي كه در اعتياد وجود دارد مردم يك جامعه را از پيشرفت هاي علمي – اجتماعي – اقتصادي – سياسي و ... محروم نمايند . در حال حاضر چنين سياستي توسط گروه هاي قوي قاچاقچي در سطح جهاني انجام مي پذيرد و در هر كشوري عوامل نادان و خيانتكاري وجود دارند كه براي كسب درآمد و سرمايه هاي كلان ، به شيوع اعتياد و افزايش معتادين مبادرت مي ورزند . قاچاقچيان مواد مخدر و مواد روان افزا يا روان گردان نه تنها هيچ گونه حس انساني و ملي ندارند بلكه در نوع خود قاتلاني هستند كه آگاهانه باعث نابودي انگيزه هاي مفيد و مثبت انسان ها و درنهايت مرگ تدريجي افراد يك جامعه خصوصاً جوانان مي گردند. 

روش هاي ترك اعتياد و درمان بيماران معتاد به مواد مخدر

تاكنون روش هاي گوناگوني براي ترك و درمان بيماران معتاد به كار گرفته شده است كه به اختصار به ذكر چگونگي انجام روش ها پرداخته مي شود.

1 . روش كم كردن تدريجي ماده مخدر:

در اين روش بيمار معتاد مي تواند با يك برنامه ريزي منظم و دقيق و با اراده اي قوي و محكم ، روزانه از ماده مخدري كه استفاده مي نمايد كم كند تا آن را در مدت 2 تا 3 هفته به صفر برساند . در اين روش بيمار نياز دارد كه زير نظر روان پزشك معالج از داروهاي تجويز شده استفاده نمايد . داروهاي تجويز شده اغلب داروهايي است كه در رشته روان پزشكي به كار برده مي شود و موجب مي گردد كه علايم وابستگي رواني و جسمي بيمار معتاد به آن ميزان كاهش يابد كه فرد معتاد احساس نياز به ماده مخدر نداشته باشد . از خصوصيات اين روش اين است كه فرد مي تواند به فعاليت هاي روزمره خود بپردازد .

2- روش استفاده از داروهاي ترك اعتياد به طور سرپايي :

در اين روش فرد معتاد توسط پزشك ، درمان خود را شروع مي نمايد و داروهايي براي وي تجويز مي شود كه شامل داروهاي اعصاب و داروهايي است كه ماده مخدر نيستند ، اما اثراتي شبيه ماده مخدر دارند . در اين روش به بيمار توصيه مي شود كه به هيچ عنوان از ماده مخدر استفاده ننمايد . اثرات درماني داروهاي تجويز شده و اين كه به چه ميزان بايد تجويز گردد بستگي به نوع ماده مخدر مصرفي و مقدار آن دارد . در اين روش اغلب توصيه مي گردد كه بيمار معتاد به مدت چند روز تا يك هفته در منزل استراحت نموده و بعد به كارهاي روزمره خود بپردازد .

3. روش استفاده از داروهاي ترك اعتياد با بستري شدن در بيمارستان :

اين روش مانند روش دوم است . با اين تفاوت كه فرد معتاد در بيمارستان بستري مي گردد و كليه امور درماني با نظارت پزشك معالج انجام مي شود .از امتيازات اين روش اين است كه بيمار معتاد از نزديك مورد مراقبت هاي لازم پزشكي و پرستاري قراردارد و چون در بيمارستان بستري است دسترسي او به مواد مخدر بسيار كم و يا غير ممكن است و اگر گاهي بيمار نياز به داروهاي خاص خوراكي و يا تزريقي داشته باشد ، اين داروها به راحتي در بيمارستان به وي داده شده و يا تزريق مي گردد و لذا هرگونه علايم ناشي از ترك ، خواه رواني و يا جسمي ، سريع تر درمان مي گردد .

توضيحات لازم :

الف : در گذشته ي نه چندان دور ، داروي ترك اعتياد در مراكز مخصوص و با يك برنامه منظم روزانه به معتادان داده مي شد و روش هاي درماني گوناگون غير دارويي نيز به كار گرفته مي شد. در حال حاضر مسئولان در تلاش اند كه بتوانند از همان روش هاي گذشته و داروهاي خاص استفاده كرده و به درمان بيماران معتاد همت گمارند .

ب : متأسفانه در حال حاضر انواع و اقسام داروهاي ترك اعتياد در بازار وجود دارد كه براي ترك اعتياد به فروش مي رسد. از محتويات و يا تركيـبات چنين داروهايي كمتر كسي اطلاع دارد . در مورد اين داروها مي توان چنين اظهار نظر نمود كه محتويات اين داروها اكثراً تركيبي از مواد مخدر است . ديده شده است كه بسياري از معتادين كه از اين تركيبات استفاده مي نمايند به اين داروها معتاد مي گردند .

ج : بنابر اين اگر بيماران معتاد از اين داروها استفاده نمايند نه تنها نبايد انتظار ترك و درمان مورد اطمينان را داشته باشند بلكه ممكن است به اين داروها معتاد گردند . به عنوان مثال اگر هر فرد عادي بتواند يك عمل جراحي را انجام دهد مي توان انتظار داشت كه هر فردي نيز در ترك و درمان اعتياد همانند يك پزشك متخصص عمل نموده و موفق گردد.

د : از تبليغاتي كه اخيراً در مورد ترك و درمان اعتياد مي شود ، استفاده از اشعه ليزر است كه ابهامات زيادي را در بر داشته و دارد كه چگونه اشعه ليزر مي تواند مشكلات رواني و جسمي بيماران معتاد را درمان كنند؟

4 . روش سم زدايي يا U.R.O.D :

آخرين ، پيشرفته ترين و سريع ترين روش ترك اعتياد ، در حال حاضر روش سم زدايي ياU.R.O.Dاست . كه چند سالي است در كشور ما به كار گرفته شده و مي شود . در اين روش بسته به نوع ماده مخدر ، طريقه استفاده از آن ، و مدت زماني كه سبب اعتياد شده است ؛ فرد معتاد بين 4 تا 6 ساعت توسط متخصص بيهوش مي شود . در مدت زمان بيهوشي داروهايي به بيمار تزريق مي گردد كه وي بعد از آن كه به هوش مي آيد بسياري از علايم جسمي ترك ماده مخدر را ندارد، مگر عوارض معمولي بعد از بيهوشي . همان گونه كه بارها اشاره و تأكيد گرديد ادامه درمان هاي ضروري به عهده روان پزشك معالج است كه با بررسي علايم رواني ، برنامه ريزي درماني را شروع مي نمايد . داروهايي كه اغلب مورد استفاده قرا رمي گيرند داروهاي ضد ماده مخدر و داروهاي ضروري براي درمان علايم رواني و برخي علايم جسمي باقي مانده مي باشد كه ممكن است ضعف ، سستي و ... را در بر داشته باشد . بهتر است كه روش سم زدايي در بيمارستان و با نظارت و مراقبت هاي پزشكي انجام گردد .

گاهي شنيده مي شود كه با اين روش در 24 ساعت ( يك روز ) بيماري اعتياد درمان مي گردد و يا در بعضي از درمانگاه ها و يا مطب هاي اختصاصي در چند ساعت انجام مي شود . اين شنيده ها تا حدودي اغراق آميز به نظر مي رسد و خود نوعي تبليغات تجارتي است .

روش سم زدايي بهتر است در بيمارستان صورت پذيرد و لازم است كه بيمار بعد از انجام سم زدايي چند روز در بيمارستان بستري باشد تا توسط پزشك معالج علائم جسمي و رواني او به حالتي اطمينان بخش بهبود يافته و بقيه درمان ها به طور سرپايي ادامه يابد . تشخيص و تصميم گيري در مورد زمان مرخص شدن بيمار معتاد برعهده پزشك معالج است. مهم ترين نكته درماني اين است كه بعد از ترخيص ، بيمار بايد از داروهايي كه توسط پزشك تجويز مي شود حتماً استفاده كرده و به توصيه هاي او عمل نمايد و تا زماني كه لازم باشد به درمان خود ادامه دهد .

روش سم زداييU.R.O.D هيچ گونه خطري در پي نخواهد داشت . معهذا لازم است كه بيمار مورد آزمايشات و معاينات لازم پزشكي قرار گيرد . اگر به دليل يك نوع بيماري ، استفاده از روش سم زدايي غير ممكن باشد بدون شك از روش هاي ديگر ترك و درمان اعتياد مي توان بهره گرفت . بنابر آنچه كه گفته شد و چنانچه مي خواهيد در ترك و درمان اعتياد خود يا نزديكان خود موفق باشيد ، رعايت موارد زير ضروري است؛ در غير اين صورت احتمال بازگشت به اعتياد حتمي است :

1- فرد معتاد از ديدگاه پزشكي خصوصاً روان پزشكي بيمار است .

2- فرد معتاد بايد بخواهد و مصمم باشد كه از بلاي خانمانسوز اعتياد نجات يابد .

3- ارزيابي هاي روان پزشكي ، روان شناختي ، شخصيتي ، جسمي و ... قبل از شروع ترك و درمان ضروري است .

4- بيمار و خانواده بيمار بهتر است كه در حد امكان نظريات و توصيه هاي روان پزشك معالج را پذيرفته و به آن عمل نمايند .

5- بهتر است فرد معتاد با همراه مورد اعتماد خانواده و روان پزشك معالج در بيمارستان بستري گردد .

6- در صورتي كه پزشك معالج صلاح مي داند ، بيمار معتاد در مدت زمان مشخصي ممنوع الملاقات باشد و تمام اطرافيان و نزديكان بايد اين نكته را رعايت نمايند.

7- نوع و روش ترك يا سم زدايي با توافق بيمار معتاد يا خانواده او و روان پزشك معالج تعيين و انتخاب شود.

8- مدت زمان بستري توسط پزشك معالج تعيين و مشخص مي گردد و بيمار و خانواده او نبايد بر خلاف آن عمل نمايند .

9- بعد از انجام ترك اعتياد بيمار بايد حداقل به مدت يك سال تحت نظر روان پزشك به درمان خود ادامه داده و از داروهايي كه تجويز مي شود استفاده و به توصيه هاي او عمل نمايد .

10 – درمان هاي غير دارويي مانند روان درماني انفرادي ، گروه درماني ، خانواده درماني و ... اگر لازم باشد بهتر است انجام شود.

11- شروع به كار ، فراهم نمودن كاري مناسب ، و بازگشت سريع فرد به كار قبلي در درمان بسيار مؤثر است .

12- فعاليت هاي ورزشي روزانه و منظم يكي از ضروريات درمان است.

13- در حال حاضر پيشرفته ترين ، سريعترين و بهترين روش ترك اعتياد ، روش سم زدايي U.R.O.D مي باشد كه بهتر است با بستري شدن در بيمارستان صورت پذيرد .

به اين اميد كه شاهد روزي باشيم كه اعتياد به مواد مخدر و يا هرگونه اعتياد ديگري در كشور عزيزمان ريشه كن گردد.