عصر ارتباطات ولزوم تعامل بیشترطلاب حوزوی با رسانه های ارتباط جمعی

امان الله تمنده رو

مقدمه

انسان امروزه يك انسان اجتماعي است . انساني كه به سبب تحولات ناگهاني عصر خود بازندگي تازه اي رو به رو شده است ودر برابر چشم اندازهاي وسيع تر ، پيچيده تر ودر عين حال اضطراب انگيزتري قرار گرفته است .

انسان معاصر براي ادامه زندگي در جامعه نوين ، نيازهاي تازه اي پيدا كرده است وناچار است خود را با شرايط جديد زمان خويش منطبق سازد . اكنون زندگي هيچ كس بدون تفاهم اجتماعي كه خود بر معلومات عمومي وآشنائي به مسائل جاري منعكس است ميسر نمي باشد . موفقيت هر فرد ، كارها وفعاليت هاي او به رعايت اصول وظيفه شناسی ملي وبين المللي بستگي دارد . بدون حس تعاون بشري وهمبستگي انساني ، ايجاد ارتباط با افراد ديگر وتعيين وضع زندگي جمعي امكانپذير نيست (معتمد نژاد ، 1371 ، 10)

به اين ترتيب در جوامع امروزي اطلاعات وآموزش تنها ازطريق آموزش هاي نظري در مدارس حاصل نمي شود . بلكه بايد به موازات آموزش كلاسيك ، اطلاعات افراد جامعه را ازطريق وسايل ارتباط جمعي روزآمد كرد . در جهان امروز وسايل ارتباط جمعي ازقبيل روزنامه ، راديو، تلويزيون ، سينما ، ماهواره ودر بعد وسيع تر شبكه هاي ارتباطي نوين ( اينترنت و... ) سهم بزرگي از پيشرفت فرهنگ وتمدن بشري را برعهده دارند .

امروزه حوزه های علمیه و دست اندرکاران امر آموزش و ترویج علوم دینی برای عقب نماندن از قافله تمدن بشری و روزآمد کردن اهداف و برنامه های خود چاره ای جز استفاده از وسایل ارتباط جمعی ندارند.

در این مقاله ابتدا سعی بر آن است که به معرفی مختصری از وسایل ارتباط جمعی پرداخته شده و در ادامه به ضرورتها و سودمندی هایی استفاده حوزه ها و طلاب علوم دینی از این وسایل برای تحقیق و پژوهش و گسترش معارف دینی پرداخته می شود.

وسایل ارتباط جمعی

1- مطبوعات

يكي از شاخص ترين محصولات جوامع صنعتي " مطبوعات" هستند.اين رسانه از اوايل قرن هفدهم ميلادي در اروپا وجوامع صنعتي غرب پاگرفت و رو به پيشرفت نهاد . انتشار دوره اي ، سرعت چاپ وانتشار ، توجه خاص به وقايع جاري روزانه ، نفوذ عميق در گروه هاي ناهمگون اجتماعي وكثرت و تنوع مطالب وهمچنين دوام اخباراز مهمترين ويژگي هاي مطبوعات مي باشد .

2- راديو

راديو در سال 1895 با اختراع دستگاه بيسيم و راديو توسط «گوگليموماركني» پا به عرصه ارتباطات نهاد .

برنامه هاي راديويي از سه عنصر كلام ، موسيقي وصدا پديد مي آيند ونيروي بياني و ارتباطي خاص را تشكيل مي دهند كه از بيان مكتوب مطبوعاتي وبيان تصويري سينمايي يا تلويزيوني متمايز است . (منبع پیشین ص 23) راديو از لحاظ سرعت ومداومت انتشار وهمچنين وسعت حوزه انتشار برترين وسيله ارتباط جمعي است . راديو وقايع وحوادث را زودتر از مطبوعات وحتي تلويزيون در همه جا پخش مي كند ولي چون اساس كار آن بر سرعت و مداومت انتشار گذاشته شده است ، فرصت تجزيه وتحليل وتغيير اخبار را از دست مي دهد . اصالت خاص راديو در توانايي برقراري رابطه مستقيم شنوندگان با وقايع و حوادث در همان زمان وقوع نهفته است وهمين خصلت است كه به راديو امكان مي دهد در انتشار اخبار بر وسايل ارتباطي ديگر سبقت گيرد (همان ص232) قابليت وسيع استفاده از گيرنده هاي راديو ، قابليت تحرك آنها وپخش سريع ولحظه به لحظه اخبار از ويژگي هاي اصلي اين وسيله ارتباطي به شمار مي آيد .

3- تلويزيون

تلويزيون يكي از وسايل ارتباط مدرن است كه جاذبه هاي تصويري آن را از ساير رسانه هاي ارتباطي مجزا مي كند . تلويزيون با سرعت غير قابل انكار در دنيا و به ويژه در كشورهاي صنعتي وتوسعه يافته گسترش يافته است . اين رسانه تکنیکهای هاي مختلف راديو ، سينما و روزنامه را در خود جمع كرده است ومانند راديو داراي دستگاهها و وسايل صوتي انتشار صدا وبيان است .

دریافت برنامه های رادیویی و تلویزیونی در همان لحظات انتشار، سبب می شودکه دارندگان گیرنده ها به سرعت از تازه ترین رویدادها آگاهی یابند و گاهی مستقیما در حساسترین وقایع نیز شرکت کنند. در چنین شرایطی برخی رویدادهای غیر منتظره میتوانند نوعی همفکری و همدردی یا "وفاق اجتماعی " ایجاد کنند . ( معتمد نژاد : 1383 ، 202 )

تلويزيون تاثير ونفوذ اجتماعي در سطح وسيع ، ‌استعداد بالقوه آموزش سمعي وبصري ، ‌ استعداد بالقوه ‌در ايجاد وحدت اجتماعي ، ارسال اخبار ، امورعمومي وسرگرمي را توام بايكديگر دارد .

امروزه اكثر سياستمداران جهان ، راه موفقيت در سياست را از درون تلويزيون مي دانند وتلاش مي كنند كه ازطريق آن ، ارائه پيام وتبليغ سياسي كنند . تلويزيون در كسب وحفظ قدرت سياسي وايجاد رابطه بين حكومت ومردم ونيز تاثيرگذاري بر افكار عمومي نقش تعيين كننده اي دارد . به ويژه جايگاه خبري تلويزيون بسيار مهم است .

4- سينما

سینما که از لحاظ تاریخی ، دومین وسیله ارتباط جمعی به شمار می رود ، با مطبوعات که قرنها پیش از آن پدیدار گردیده است و رادیو و تلویزیون که به دنبال آن پدید آمده اند ، تفاوتهای فراوان دارد. به طور کلی سینما یک وسیله ارتباطی و انتشاری تصویری است که برای انسان جنبه سرگرم کننده دارد و بیش از آنکه به افزایش معلومات و آگاهی های او توجه داشته باشد ، به پر کردن اوقات فراغت وی می پردازد . بدین ترتیب سینما در زمینه خبری نسبت به سایر وسایل ارتباط جمعی در وضع نامساعد تری است . ( معتمد نژاد ،1383 ، 187 )

5- ويديو

بطور كلي ويدئو ، شكل نادر ومنحصر به فردي از ارتباطات تصويري است . سرعت ايجاد وتوسعه فناوري ويديو به قدري بود كه كاربردهاي اين رسانه به ديگر قلمروها نيز گسترش يافته است . (هانس ،1370، 70-75 )

6- ماهواره

امروزه ماهواره ها به لحاظ تحولاتي كه در زمينه ارتباطات ، بويژه ارتباطات بين المللي و جهاني پديد آورده اند از اهميت بسيار بالايي برخوردار هستند با ورود ماهواره به عرصه ارتباطات ،‌آنچه كه اصطلاحاً انقلاب ارتباطات ناميده مي شود آغاز شد و عصر ارتباطات كه به عصر حاضر اطلاق مي شود ، خصوصيات منحصر به فردي را كسب كرد .

اهمیت تلویزیون

با توجه به فراگیری بیشتر و استفاده عام مخاطبان از رسانه تلویزیون در اینجا قدری بیشتر به اهمیت و تاثیر گذاری تلویزیون پرداخته می شود.

تلویزیون، رسانه ارتباط جمعی است و از این رو، اهمیت ویژه‏ای دارد. این رسانه، یکی از پل‏های ارتباطی میان مخاطب و سیاست، نظام، اجتماع، اخبار و حوادث شمرده می‏شود. تلویزیون یک الگوی یادگیری اجتماعی است و مردم از راه «یادگیری مشاهده‏ای»، الگوهای بسیاری را از این رسانه می‏آموزند و به آن عمل می‏کنند. این رسانه، وسیله‏ای برای همسان کردن نگرش‏ها و رفتار مخاطبان است. سرگرم کردن مخاطبان، از دیگر ویژگی‏های تلویزیون است؛ چرا که مخاطب از این راه می‏تواند از زیر بار فشارهای روانی زندگی شهری، فرار و تجدید نیرو کند.ویژگی سرگرم کنندگی تلویزیون سبب می‏شود تا برنامه‏سازان، قالب‏های تلویزیونی را بر مبنای جذابیت، جلب مشتری و رضایت‏مندی آنها شکل دهند. تلویزیون، سبب عمومی شدن دانش و آگاهی، آشنایی مردم با پیشرفت‏های جوامع دیگر و پدید آمدن انگیزه‏های قوی‏تر برای رقابت می‏شود. به این ترتیب، مردم به تلویزیون به عنوان رسانه‏ای می‏نگرند که هر لحظه جهان را به آنها می‏نمایاند .

آسیب‏ها و فواید تلویزیون

برخی از اندیشمندان معتقدند با استفاده از تلویزیون، به راحتی می‏توان یک جریان فکری به وجود آورد. امروزه تلویزیون تا دورترین روستاها راه یافته است و آنتن‏های کج و کوله آن را بر فراز آپارتمان‏های مرتفع تهران تا خانه‏های کوچک روستایی می‏توان دید. از این روست که تلویزیون را می‏توان دانشگاه عمومی گسترده‏ای با مخاطبانی در گروه‏های گوناگون در نظر آورد. برنامه‏های تلویزیون می‏تواند آثار مطلوب و نامطلوبی بر مخاطبان بگذارد. تأثیر گذاری تلویزیون به علت شنیداری و دیداری بودن آن، در مقایسه با دیگر رسانه‏های ارتباط جمعی بیشتر است. تلویزیون می‏تواند در زندگی مدرن امروز بسیار سودمند یا زیان‏بخش باشد. این رسانه به علت اینکه بسیاری از مردم با آن سر و کار دارند و اوقات بیکاری خود را با آن می‏گذرانند، می‏تواند آگاه کند، بیاموزد، تشویق کند و احساس را برانگیزاند. نمایش برخی فیلم‏های سینمایی که دربردارنده خشونت زبانی و بدنی است، از جمله آسیب‏های مخرب تلویزیون بر مخاطبان به شمار می‏رود. برخی آگهی‏های تجاری، مصرف‏گرایی را میان مردم جامعه رواج می‏دهد که این وضعیت را نیز می‏توان از آسیب‏های تبلیغی تلویزیون نام برد .

تأثیر تلویزیون بر افکار عمومی

تلویزیون، یکی از مؤثرترین و گسترده‏ترین دستگاه‏های پیام‏رسانی در جهان امروز به شمار می‏آید. این رسانه در مقایسه با دیگر رسانه‏ها به دلیل استفاده از جاذبه‏های تصویری و هنری، تأثیرگذاری بیشتری بر افکار عمومی و رفتار مخاطبان خود دارد. در واقع، تلویزیون با آموزش مفاهیم فرهنگی و اعتقادی، ترسیم و تبیین نمودهای برجسته و الگوهای مثبت و منفی، تبلیغ و ترویج مصرف کالاها و محصولات داخلی و خارجی، نهادینه‏سازی هنجارهای مناسب و نامناسب و حتی تغییر ذایقه و ذوق بینندگان، از جایگاهی کاملاً استثنایی در این مسئله برخوردار است و حتی می‏تواند رهبری افکار عمومی جامعه را در دست گیرد .

تلویزیون، دین و انتقال مفاهیم دینی

امروزه تعداد زیادی از رسانه‏ها به ویژه شبکه‏های رادیویی و تلویزیونی، دست‏اندرکار انتقال و آموزش مفاهیم دینی هستند و با وجود مشکلات فراوانی که در مسیر آنها وجود دارد، مخاطبان بسیاری را به خود جلب کرده‏اند. در ایران، یکی از شیوه‏های انتقال مفاهیم دینی به مخاطبان، بهره‏گیری از تلویزیون است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم انجام می‏گیرد. روش مستقیم، پیام‏هایی است که محتوای مورد نظر آنها به طور صریح به مخاطب ارائه می‏شود. روش غیرمستقیم، پیام‏هایی است که محتوای آنها با بهره‏گیری از قالب‏هایی همچون ضرب‏المثل، تمثیل، داستان و روایات تاریخی و نیز استفاده از شیوه‏های هنری مانند اجرای نمایش، مسابقه، بازی، نقاشی، فیلم و عکس منتقل می‏شود. در این میان، یکی از عوامل موفقیت رسانه‏ها در انتقال مفاهیم دینی، بهره گرفتن از زبان غیر مستقیم است؛ چرا که زبان مستقیم در جهان امروز به صورت تحمیل و القای باورها به مخاطب در آمده و برای شکل نگرفتن فرهنگ القایی در ذهن مخاطب، باید به بیان غیر مستقیم روی آورد .

دیدگاه امام خمینی رحمه‏الله و مقام معظم رهبری درباره تلویزیون

از دیدگاه امام خمینی رحمه‏الله و مقام معظم رهبری، تلویزیون، ویژگی‏های خاصی دارد. این رسانه باید نقش آموزشی و پرورشی داشته و مربی خوبی برای مخاطبان خود باشد. در واقع، تلویزیون باید به دستگاه آموزشی برای مردم تبدیل شود؛ اسلام را به شکل درست به مردم معرفی کند؛ به ارزش‏های اسلامی پای‏بند باشد؛ فلسفه انقلاب را به نسل جوان جدید بفهماند و مفهوم استقلال و آزادی را بیش از پیش نهادینه کند. مردمی باشد و با توجه به حقوق همه طبقه‏های اجتماعی، نظر آنان را بازتاب دهد. افزون بر آن، به پرورش مخاطبان اندیشمند، مستقل و حساس به سرنوشت کشور و آزادمنش بیندیشد. نباید جوانان را از خودشان غافل کند، بلکه باید با ساخت برنامه‏های هدفمند، آنها را مبارزی آزادمنش بار آورد. مستقل و خودکفا باشد و در یک کلام، باید با گسترش فساد، خشونت و فحشا مقابله کند. فرهنگ اندیشه‏ورزی را گسترش دهد و اسلامی، انقلابی و مردمی بودن را در برنامه‏هایش بگنجاند و پدیدار سازد . (الهام صابری)

ضرورت استفاده طلاب از رسانه

لزوم آشنایی و استفاده طلاب علوم دینی از رسانه های ارتباط جمعی بر کسی پوشیده نیست .گرچه ممکن است هنوز برخی دیدگاههای سنتی و متعصبانه در استفاده از رسانه های دیداری و شنیداری در بین تعدادی از علمای دینی وجود داشته باشد اما پیشرفتهای جامعه امروز و نیاز به برقراری ارتباط با مخاطبان دین اسلام و حتی طرفداران دیگر ادیان الهی و مکاتب غیر الهی و پاسخگویی به پرسشهای آنان ، استفاده از رسانه ها را برای حوزه های علمیه و طلاب اجتناب ناپذیر می کند.

نکته دیگر در لزوم استفاده طلاب از ابزارهای ارتباطی نوین ، کمک رسانه ها به آموزش علوم دینی و رفع شبهات فقهی و شرعی مسلمانان در سطح وسیع مخاطبان با هزینه کمتراست.این ضرورت با توجه به تهاجم رسانه ای مبلغان مسیحی ، یهودی و حتی مکاتب غیرالهی و شیطان پرستی که در سالهای اخیر در فضای مجازی و تلویزیونهای ماهواره ای اقدام به نشر افکار و تبلیغ مذاهب و مکاتبشان میکنند بیشتر احساس می شود چرا که برای مقابله با هر پدیده ای باید از ابزار و جنس همان پدیده مقابله کرد و باید گفت در مقابل تبلیغات رسانه ای و ماهواره ای مبلغان مبلغان غیر مسلمان که برای منحرف کردن اذهان مسلمانان خصوصا افراد ضعیف الایمان و کم مطالعه شبانه روز تلاش می کنند تنها سخنرانی های حوزوی و مسجدی جوابگو نیست و طلاب و روحانیون علوم دینی بایستی خود را به مهارتهای رسانه ای مسلط و توطئه های دشمنان اسلام را خنثی کنند.

طلاب و اینترنت

باز شدن پنجره گسترده ای به نام اینترنت که میلیونها صفحه اطلاعات مختلف از کتاب و مقاله تصویر و فیلم که خود ابزاری چند رسانه ای یا" مولتی مدیا" است می تواند به طلاب علوم دینی در کسب اطلاعات و اخبار روز جهان و دسترسی به انواع مقالات و کتب مرتبط با علوم دینی کمک کند.

انجام امور پژوهشی و آشنایی با دیدگاههای متفکران جهان اسلام و بهره گیری از ارا و نظرات منتقدان دینی و حتی بحث و گفتگو با آنان از طریق فضای مجازی اینترنت امکان پذیر است.لذا می طلبد استادان و طلاب علوم دینی همزمان با فراگیری و تدریس علوم دینی به صورت سنتی ، با ابزارهای نوین کسب علم آشنا شده و برای روزآمد شدن خود تلاش کنند.

حوزه های علمیه می توانند به راه اندازی و فعال نمودن وبسایت های دینی و تخصصی نیازهای جامعه اسلامی را به مباحث 

دینی ، فتواها ، پرسش و پاسخهای فقهی و دریافت نظرات مخاطبان

برآورده کنند.لذا آموزش مهارتهای اینترنت ، وبلاگ نویسی ، راه اندازی پست الکترونیکی ، جستجوی مقاله و ..به طلاب حوزه ها می تواند به آنان در روز آمد شدن و همگامی با تحولات عصر ارتباطات و تسلط به ابزارهای ارتباطی و پژوهشی کمک کند.

نکته پایانی اینکه حوزه ها و طلاب علوم دینی برای عقب نماندن از تحولات جهانی و همگام ساختن خود با پیشرفتهای علمی وفنی در حوزه آموزش و پژوهش باید ضمن تسلط به ابزارهای نوین آموزش مانند کامپیوتر و اینترنت ، آشنایی کافی با تواناییها و ظرفیتهای انواع رسانه ها را کسب کنند تا بتوانند در هنگام لزوم و برای پیشبرد اهداف دینی و فرهنگی از رسانه های ارتباط جمعی به خوبی استفاده کنند.

http://amanertebat.blogfa.com/post-1364.aspx