چگونه می‌توان كلسترول خون را پايين آورد ؟

كلسترول در جريان خون به دو شكل اصلي انتقال مي يابد: يكي كلسترول «بد» (كلسترول LDL) كه غلظت بالاي آن با افزايش رسوب كلسترول در ديواره رگ‌هاي خوني و تصلب شرايين (مستعد شدن براي بيماري‏هاي قلبي- عروقي) همراه است و بايد سعي شود كه ميزان آن در خون كاهش يابد.

در سالهاي اخير احتمالاٌ راجع به كلسترول مطالب زيادي در روزنامه، مجله ها و حتي فيلم‏ها شنيده ايد. عليرغم اين موضوع هنوز افراد زيادي هستند كه نمي دانند كلسترول چيست و چگونه بر سلامتي اثر مي گذارد و در صورت وجود كلسترول بالا چه اقداماتي بايد انجام داد؟

كلسترول يك ماده نرم و مومي شكلي است كه يك نوع چربي به شمار مي رود و در خون و همه بافت هاي بدن شما وجود دارد. كلسترول در ساختمان غشاي سلول ها، برخي هورمون ها و... شركت دارد وجود آن براي سلامت بدن ضروري است.

كلسترول بدن از دو راه به دست مي‏‌آيد: راه اول و عمده ترين منبع كلسترول، كلسترولي است كه كبد خود انسان توليد مي كند. راه دوم كلسترولي است كه از خارج بدن تأمين مي شود و عمدتاٌ با خوردن غذاهاي حيواني مانند تخم مرغ، گوشت و شير فراهم مي‏شود. البته خوردن چربي‌هاي اشباع شده (نوع ديگري از چربي‌ها كه بيشتر خاستگاه حيواني دارند) نيز به توليد بيشتر كلسترول توسط بدن كمك مي نمايد.

انواع كلسترول

كلسترول در جريان خون به دو شكل اصلي انتقال مي يابد: يكي كلسترول «بد» (كلسترول LDL) كه غلظت بالاي آن با افزايش رسوب كلسترول در ديواره رگ‌هاي خوني و تصلب شرايين (مستعد شدن براي بيماري‏هاي قلبي- عروقي) همراه است و بايد سعي شود كه ميزان آن در خون كاهش يابد.

دوم كلسترول «خوب» (كلسترولHDL) كه با انتقال كلسترول اضافي خون به كبد، سبب دفع آن از بدن مي گردد. بنابراين غلظت هاي بشتر «خوب» با بروز كمتر بيماري هاي قلبي- عروقي همراه است.

عوامل مؤثر بر غلظت كلسترول خون

• نوع و مقدار مواد غذايي

• وزن بدن

• فعاليت بدني

• ارث، وراثت و ژن‌هاي نقش مهمي در وضعيت كلسترول خون دارند.

• سن و جنس: افزايش غلظت كلسترول خون معمولاٌ در حوالي 20 سالگي آغاز مي شود. زنان پيش از يائسگي، غلظت كلسترول كمتري نسبت به مردان همسن خون دارند.

اگر غلظت كلسترول خون بالا باشد، چه كار بايد كرد؟

اگر نتايج آزمايش خون خود را گرفتيد و كلسترول آن بالاتر از ميزان طبيعي بود. مضطرب نشويد! پزشك در اين رابطه به شما كمك خواهد كرد. اگر غلظت كلسترول خونتان در محدوده طبيعي باشد، پنج سال بعد اين آزمايش را تكرار نماييد.

آيا تنها كلسترول بالا باعث ابتلا به بيماريهاي قلبي- عروقي مي شود؟ خير. كلسترول بالا تنها يكي از عوامل خطرزا براي ابتلا به بيماري‌هاي قلبي- عروقي است. عوامل ديگر عبارتند از: سيگار كشيدن، بيماري قند (ديابت)، فشار خون بالا، جنس مذكر.

تركيب شدن دو عامل يا بيش از دو تا از عوامل خطرزاي قلبي- عروقي، احتمال پيدايش اين بيماري هاي را افزايش مي دهد.

اگر غلظت كلسترول خون بالاتر از حد طبيعي باشد، چه بايد كرد؟

بهتر است بدانيد روزانه چه مقدار چربي مصرف مي كنيد. اگر اين مقدار بالاست، بايد ميزان چربي دريافتي را كاهش دهيد. براساس گزارش مرکز تحقيقات غدد و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي تهران، كاستن از ميزان چربي به ويژه چربي هاي اشباع شده، افزون براينكه راه خوبي براي كنترل غلظت كلسترول است، يك وضعيت سلامت را نيز در فرد ايجاد مي كند. در افرادي كه غلظت كلسترول خون فقط با رژيم غذايي پايين نمي آيد، بايد از داروها استفاده نمود.

چگونه مي توان كلسترول خون را پايين آورد؟

نخستين گام در كاهش كلسترول خون، رعايت رژيم غذايي مناسب و ورزش است. توجه داشته باشيد هر نوع ماده غذايي كه بيش از مقدار مورد نياز مصرف شود، ممكن است به چربي تبديل و در بدن ذخيره گردد.

چه نكاتي را در برنامه غذايي خود بايد در نظر گرفت؟

اولين قدم اين است كه چربي هاي آشكار در مواد غذايي را جدا كنيد و چربي‏هاي اشباع يعني چربي هايي كه در دماي اتاق جامد هستند مانند شير پرچربي، خامه، كره، پنير پرچربي، پوست مرغ و چربي گوشت را كمتر مصرف نماييد.

سعي كنيد ميزان مصرف چربي به ويژه چربي هاي اشباع را در رژيم غذايي خود كاهش دهيد.

از مصرف غذاهاي چرب و با كلسترول بالا نظير مغز، جگر، دل، كله پاچه، زدره تخم مرغ، سس هاي حاوي زرده تخم مرغ، كره، روغن نارگيل، روغن حيواني، شكلات، شيريني هاي خامه دار، كيك، سيب زميني سرخ شده، سوسيس و كالباس اجتناب نماييد. به جاي چيپس از سيب زميني «ساده پخته شده» استفاده كنيد و براي طعم دادن مقدار كمي كره روي آن بگذاريد يا اندكي نمك و فلفل به آن بيفزاييد.

• ماهي، مرغ و حبوبات چربي مضر كمتري دارند و منابع غذايي خوبي هستند. البته از سرخ كردن ماهي و مرغ در مقدار زيادي روغن بپرهيزيد. بهتر است ماهي و مرغ بصورت كبابي، آب پز يا بخار پز مصرف شوند.

• شير و انواع لبنيات كم چربي مصرف كنيد.

• سبزيجات و ميوه ها چربي كمي دارند و همچنين يك منبع سرشار از ويتامين ها هستند، بنابراين از اين مواد زياد مصرف نماييد.

• در صورت استفاده از چربي، از چربي هاي غيراشباع مانند روغن ذرت، كنجد، آفتابگردان، سويا و زيتون استفاده كنيد.

پخت سالم غذا با چربي ها و روغن ها

نه تنها غذاهايي كه انتخاب مي كنيد، بايد از نوعي باشند كه ميزان چربي آنها كم است، بلكه بايد طوري غذاها را بپزيد كه ميزان چربي آنها نيز كم باشد.

• نخستين گام، مصرف كم روغن در حين پخت مواد غذايي است، براي زماني كه مي خواهيد گوشت يا ماهي بخوريد، بهتر است آنها را در فر طبخ نماييد.

• تمام چربي هاي آشكار را جدا كنيد و پوست مرغ را پيش از مصرف جدا نماييد. (پوست مرغ سرشار از چربي است)

• سس سالاد كم چربي و ترجيحاٌ بدون چربي مصرف كنيد. بهتر است به جاي سس سالاد از آب ليمو استفاده نماييد.

• از مصرف زياد نمك بپرهيزيد.

• به جاي گوشت قرمز تا حدامكان از گوشت سفيد به ويژه گوشت ماهي استفاده كنيد.

• براي تهيه غذاهاي خود از عدس، لوبيا، نخود و ديگر حبوبات بهره بگيريد.

• از نانهاي با آرد سبوس دار مثل سنگك بيشتر استفاده كنيد.

راهنماي مصرف غذا

از اين غذاها بيشتر استفاده كنيد:

• شير كم چرب (2 -1 درصد چربي) يا بدون چربي، ماست (چربي 2 درصد يا كمتر)، پنيرهاي تهيه شده از شير يا ماست بدون چربي

• قسمت هاي بدون چربي گوشت

• ماهي، گوشت مرغ و بوقلمون (بدون پوست) و به صورت كباب شده، نيم پز يا آب پز

• كيك و شيريني كم چربي (بدون خامه و كرم)

• سس ماينز كم چربي، سس سالاد كم چربي (مصرف در حد متعادل)

• روغن آفتابگردان، روغن زيتون، روغن ذرت و روغن سويا (مصرف در حد متعادل)

• آجيل (گردو، بادام و...)

از اين غذاها كمتر استفاده كنيد:

• شير پرچربي، پنيرهاي پرچربي، خامه، بستني، خامه ترش

• قسمتهاي پرچربي گوشت (دنده)، انواع سوسيس، كالباس، مغز، كله پاچه، جگر، دل، زرده تخم مرغ، پيتزا

• گوشت بوقلمون روغن زده شده، گوشت مرغ يا ماهي سرخ شده، كنسرو ماهي، ميگو

• كيك و شيريني پرخامه

• سس مايونز و سس هاي سالاد معمولي (پرچربي)

• روغن نارگيل، روغن هاي جامد، كره، روغن حيواني

راهنماي مصرف كربوهيدرات ها و مواد فيبر دار

از اين غذاها بيشتر استفاده كنيد:

• نان، غلات كامل، برنج، ماكاروني و غداهاي مشابه

• سبزي هاي تازه، كنسرو شده يا منجمد شده بدون سس مثل نخودفرنگي، سيب زميني، ذرت، هويج، كلم، گوجه فرنگي، كدو

• ميوه ها مانند سيب، انواع برگه، انواع توت، آلو، كشمش، پرتقال، انگور

• حبوبات از قبيل عدس و انواع لوبيا

• بيسكويت هاي كم چربي

از اين غذاها كمتر استفاده كنيد:

• بيسكويت هاي كرمدار و پرچربي، پيراشكي، شكلات و بستني

• غلات طبخ شده با روغن نارگيل

• سبزي هايي كه با سس هاي محتوي خامه يا كره طبخ شده باشند

• غذاهاي سرخ شده

• انواع كيك هاي ميوه اي، دسرهاي مختلف

• غذاهايي كه داراي مقدار زيادي گوشت باشند

• انواع چيپس

مصرف غذا بيرون از منزل

بايد به دقت غذاهاي روزانه خود را بررسي كنيد. اين كار را حتي زماني كه غذاهاي بيرون از منزل را مصرف مي كنيد، نيز انجام دهيد. انتخاب غذاهاي كم چربي به معني خوردن فقط نان و آب نيست. شما مي توانيد غذاهاي متنوع و لذت بخشي ميل كنيد.

روش‌هاي ديگر براي كاهش خطر بروز سكته هاي قلبي و مغزي

در حالي كه غلظت بالاي كلسترول در پيدايش حملات قلبي و سكته هاي مغزي نقش مهمي دارد، اين عامل فقط يكي از عوامل خطرزاي قلبي- عروقي است و عوامل خطرزاي ديگر عبارتند از:

* استعمال دخانيات: سيگار نكشيد! سيگار يك عامل خطرزاي بسيار مهم براي بيماريهاي قلبي و سكته‏هاي مغزي است.

* فشار خون بالا: فشار خون را كنترل كنيد، فشار خون بالا اغلب با رژيم غذايي و دارو كنترل مي‏شود.

* فقدان فعاليت هاي بدني: در زندگي روزانه، براي انجام ورزش هاي منظم برنامه ريزي كنيد.

*افزايش وزن بيش از حد: وزن طبيعي خود را حفظ كنيد! در صورت وجود اضافه وزن، طبق نظر پزشك براي كاستن از وزن خود كوشش نماييد.

سيگار نكشيد: اگر شما سيگاري هستيد، قطعاٌ بهترين اقدام براي حفظ سلامتتان ترك سيگار است.

مهم ترين علت بيماري هاي قلبي- عروقي در افراد سيگاري، استعمال دخانيات است. در واقع 30 درصد تمام مرگ و ميرهاي ناشي از آسيب عروق كرونر، مربوط به مصرف سيگار است. استعمال دخانيات ميزان كلسترول خوب(HDL) را كم مي كند. اگر سيگار مي كشيد و كلسترول خونتان بالاست يا ديگر عوامل خطرزا در شما وجود دارد، احتمال ابتلا به بيماري‏هاي قلبي-عروقي در شما زياد است.

بنابراين با اراده خود بكوشيد تا هرچه زودتر، مصرف سيگار را كم و سپس قطع نماييد.

*كنترل فشار خون : فشار خون بالا اغلب با رژيم غذايي صحيح و تغييرشيوة زندگي كنترل مي شود. در صورت نياز، پزشك براي شما قرص هاي كاهندة فشار خون نيز تجويز خواهد كرد.

*انجام فعاليت بدني: فعاليت منظم ورزشي يكي از بهترين راه هاي مراقبت از قلب است. ورزش غلظت تريگليريد را كاهش مي دهد و سطح كلسترول HDL يا كلسترول «خوب» را افزايش مي دهد. ورزش باعث كاهش وزن و تقويت قلب مي گردد. در مورد نوع ورزش با پزشك خود مشورت نماييد.

*كاهش وزن : وزن متناسب يك عامل مهم در سلامت قلبي- عروقي است. اضافه وزن مي تواند سبب افزايش كلسترول LDL و كاهش كلسترول HDL شود. با نظر پزشك خود و رعايت مواردي كه ذكر شد، سعي كنيد تا حدامكان اضافه وزن خود را كاهش دهيد.

*ديابت را جدي بگيريد : آيا مي دانيد كه چاقي، سابقه خانوادگي ديابت، كم تحركي و سيگار در پيدايش ديابت مؤثر هستند؟.