مصاحبه نشریه استون با خانم دکتر کارینا جهانی»استاد دانشگاه اپسالاسوئد

 

عبدالسلام علمی : «خانم دکتر کارینا جهانی»استاد دانشگاه اپسالاسوئد است و تز دکترای ایشان درباره زبان وادبیات بلوچی است.

اسفند ماه سال گذشته دانشگاه سیستان و بلوچستان میزبان خانم دکتر کارینا جهانی بود ، لذا نشریه استون فرصت را غنیمت شمرده و برآن شد تا مصاحبه ای را انجام دهد که ایشان با روی باز این خواسته ما را پذیرفتند . متن کامل مصاحبه در ذیل آورده می شود

استون : خانم دکتر ابتدا خودتان را معرفی نمایید و بفرمایید که چطور شد ، زبان و ادبیات بلوچی را برای تز دکترای خویش برگزیدید؟

خانم دکتر جهانی : من کارینا جهانی هستم از کشور سوئد. در 16 سالگی به لطف خداوند و فیض عیسی مسیح ابتدا به زبان های ایرانی و زبان فارسی علاقمند شدم ، اما طی سفری که به پاکستان داشتم ، با زبان بلوچی آشنا و به آن علاقمند گردیدم . همانطور که می دانید ، پس از آن سعی کردم تحقیقاتم را در رابطه با زبان بلوچی انجام دهم و به همین دلیل بود که تز دکترای خود را به زبان بلوچی و کارها و پیشنهادهایی در بوجود آوردن رسم الخط واحد برای پیشبرد زبان و ادبیات بلوچی بصورت نوشتاری تا روند یکسانی به خود بگیرد ، اختصاص دادم . بعد از آن کارهایی در زمینه بلوچی شناسی و شاعری به نام گل خان نصیر از پاکستان ، دو زبانگی و یا حتی سه زبانگی فرزندان بلوچی که در سوئد بزرگ می شوند و نقش این زبان ها در زندگی آنها و همچنین در مورد ساختار گویش های بلوچی رایج در ایران یعنی لهجه های سراوانی ، جنوبی (نیکشهر ، چابهار) و تأیید زبان فارسی بر این لهجه ها مطالعاتی انجام داده ام.

استون : در مورد ریشه و روند تاریخی زبان بلوچی ، با توجه به تحقیقاتی که انجام داده اید ، لطفاً توضیح دهید؟

خانم دکتر جهانی : زبان بلوچی در گروه زبانهای ایرانی شمال غربی که خود جزوی از خانواده بزرگ زبان های هند و اروپایی هستند ، قرار دارد و به همین دلیل است که نزدیکی بیشتری با زبان های گیلکی ، مازندرانی ، کردی و تالشی دارد تا زبان فارسی . حال این سئوال مطرح می شود که پس چرا بلوچی برخلاف زبان های دیگر که در غرب و شمال ایران رایج هستند. در جنوب شرق ایران به این زبان تکلم می شود؟ که به دلیل نبود مأخذ تاریخی روشن و استفاده از داستانها و شعرهای بلوچی می توان دریافت که بلوچ ها از شمال غرب به جنوب شرق کوچ کرده باشند و این زبان را با خودشان آورده و در طی دوره زمانی ، زبان بومیان قبلی این مناطق را تحت تأثیر قرار داده اند ، نظیر زبان براهویی را .

استون : خانم دکتر لطفاً در مورد وضع فعلی زبان و ادبیات بلوچی از لحاظ نوشتاری و گفتاری و تفاوت بین لهجه های رایج در ایران و پاکستان توضیح دهید و بفرمایید که این زبان چه موانعی را برای رشد و گسترش پیش رو دارد و شما چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید.

خانم دکتر جهانی : زبان و ادبیات بلوچی برعکس زبان و ادبیات فارسی رشد نوشتاری نداشته و در قرن، پیش از تسلط انگلیسی ها ، خان های کلات که خود بلوچ بودند ، از فارسی برای کتابت استفاده می کردند و بعد از سلطه انگلیسی ها ، زبان انگلیسی رایج شد، ولی از سال 1920 بلوچ های پاکستان علاوه بر فارسی ، اردو ، سندی و پشتو به زبان بلوچی نیز شعر گفتند . بنابراین در آن دوره شاعرانی نظیر گل خان نصیر و محمد حسین انکا در این زمینه پیش قدم شدند. آنها در ابتدا شعرها را به صورت نوشتاری پیش خود نگه می داشتند ، تا اینکه در دهة سوم میلادی در مقالاتی که به زبان اردو بودند ، اشعار بلوچی نیز به چاپ می رسید و بدین وسیله وارد عرصه عمومی گردید و نتیجه آن شد که زبان بلوچی در بین بلوچ ها ارزش واقعی خود را تا حدودی پیدا کرد و بلوچ ها به فکر حفظ و گسترش زبان خود افتادند که چاپ کتاب ، مجلات ، داستان و تا حدودی رمان را در پی داشت ، اما مشکل اساسی این است که اگر کتاب به زبان بلوچی چاپ و وارد بازار شود ، به دلیل نبود سواد خواندن و نوشتار بلوچی ، با استقبال مواجه نخواهد شد ، زیرا سواد خواندن بلوچی به دلیل عدم آموزش آن در مدارس وجود ندارد. البته این ترس در بین خانواده های بلوچ زبان وجود دارد ، مثلاً در ایران که احساس می کنند ، برای بچه ها بهتر است، خیلی زودتر فارسی را یاد بگیرند تا عقب نمانند . باید گفت که دو زبانگی عیب نیست و دو زبانگی حتی باعث می شود مغز بچه بیشتر کار کند ، پس خیلی مهم است که والدین سعی کنند ، زبان بلوچی و ارزش آن را به فرزندان منتقل کنند و اگر عکس این عمل شود ، یعنی دید قبلی مسلط باشد ، قطعاً تا یک نسل دیگر چیزی به نام بلوچی وجود نخواهد داشت و این را هم بدانیم که با از بین رفتن زبان ، فرهنگ نیز از میان خواهد رفت . شما باید سعی کنید بین مردم بلوچ این فکر را ایجاد کنید که بگذارید بچه های شما دو زبان یادبگیرند و قوی هم یاد بگیرند ، قطعاً با توجه به تجربه خودم که فرزندانم حتی سه زبان و یا بگویم چهار زبان بلد هستند و هیچ خطری بچه ها را تهدید نمی کند و نخواهد کرد.

استون : در مورد فعالیت هایی که توسط بلوچ زبان های ساکن اروپا تا کنون انجام شده یا در حال انجام هستند، لطفاً مختصری توضیح دهید.

خانم دکتر جهانی : بله ، بلوچ ها در سوئد انجمنی دارند که صاحب نشریه ای است بنام باهوت و همچنین یک گروه موسیقی وجود دارد بنام گلبانگ که در قالب جشن ها و شب های شعر فعالیت می نمایند . همچنین هفته نامه ، ماه نامه و فصل نامه هایی منتشر می کنند و حتی رسم الخطی برای نوشتار بلوچی به شکل عربی و تغییر بعضی حروف و مصوت ها و علامت ها که اضافه یا کم شده ، پیشنهاد داده اند.

استون : چه شناختی از شاعران و نویسندگان بلوچ ایران دارید.

خانم دکتر جهانی : باید اعتراف کنم که متأسفانه من اطلاع دقیقی در این زمینه ندارم ، اما شنیده ام در زمان های قدیم ملّاهایی بوده اند و به زبان بلوچی شعر گفته اند مانند ملا ابراهیم ، ملا عبدالله و دیگران

استون : با توجه به روند جهانی شدن و تغییر و تحولات ناشی از آن ، وضعیت زبان و ادبیات بلوچی را چگونه ارزیابی می کنید .

خانم دکتر جهانی : بر طبق آمار یونسکو از 6 هزار زبانی که الان در دنیا صحبت می شوند، پیش بینی می شود ، 4 هزار از این زبان ها در 100 سال آینده از بین خواهند رفت، اما از آنجایی که این 6 هزار زبان ، شامل زبان های بسیار کوچکی هستند که بین 2 تا 5 هزار سخنگو دارند ، ازجمله در کشورهایی نظیر برزیل ، قفقاز و … هستند ، می توان به زبان بلوچی امیدوار بود ولی باید گفت که این امید روز به روز کمتر می شود و اگر فعالیتی همه جانبه صورت نگیرد و زبان بلوچی منتقل نشود ، خطر این زبان را بیشتر تهدید می کند ولی در مقابل با توجه به اینکه بلوچ ها پراکنده نیستند و مرکزیت خاصی دارند ، می توانند در حفظ آن بیشتر بکوشند و این همت همه جانبه بلوچ ها را می طلبد ، زیرا کار انفرادی در این زمینه تأثیر چندانی ندارد . پس باید در اینجا امنیت بلوچ ها از بین برود ، زیرا با از بین رفتن زبان ، فرهنگ نیز بدنبال آن از بین خواهد رفت و خطر دیگری که در این دوره زبانهای غیر رسمی را تهدید می کند ، سواد عمومی می باشد و اگر بلوچ ها تصمیم بر ادامه راه بدون فراگرفتن سواد عمومی داشته باشند، می توانند زبان بلوچی را حفظ کنند ولی در مقابل وجه بین المللی خود را از دست خواهند داد ، زیرا در این دنیا چیزی برای گفتن نخواهند داشت . پس لازم است بلوچ ها در کنار حفظ زبان و فرهنگ خود ، آنچه را از فرهنگ های دیگر که برایشان مفید است مورد استفاده قرار دهند0.

استون : دانشگاه اوپسالاچه اقداماتی در این مورد انجام داده و یا در حال انجام آن است».

خانم دکتر جهانی : چون خودم به زبان بلوجی علاقمند بودم، باید بگویم کارهایی انجام شده ، ما یک دوره یکساله داریم که از طرف دانشگاه مورد قبول واقع شده و افراد علاقه مند باید 40 واحد درسی شامل: دستور زبان بلوچی ، لهجه های مختلف ، بررسی متون نظم و نثر بلوچی، شعرهایی که به صورت دَپتر هستند»، داستان های قدیمی و نظم و نثر جدید بلوچی که بیشترشان در پاکستان چاپ شده‌اند ، را بگذرانند. اما قابل ذکر است که به علت بار مالی این دوره بر دانشگاه ، این دوره هر سه سال یکبار برگزار می‌شود و کسانی هم تا کنون این دوره را پشت سرگذاشته اند. علاوه بر این ها باید بگویم که در تابستان ها یک دوره به صورت پنج هفته ای تحت عنوان معرفی جوامع کرد ، بلوچ و پشتو داریم که هر سال بیش از 50 نفر در این دوره ثبت نام می کنند و امسال سومین دوره آن می باشد. سمینارها و کنفرانس های بین المللی در مورد زبان بلوچی در دانشگاه اوپسالا در سال های 1997 و 2000 برگزار شده و هم اکنون در حال برنامه ریزی برای کنفرانس بین المللی در آگوست سال 2005 هستیم.

استون : با توجه به اینکه چند روزی است در دانشگاه سیستان و بلوچستان حضوردارید ، آیا با این دانشگاه مذاکراتی در این مورد داشته اید.

خانم دکتر جهانی : بله ، امضای یک موافقت نامه همکاری در زمینه تبادل استاد و دانشجو و همچنین بررسی کلی زبان ها و لهجه های مختلف رایج در استان که خیلی مهم جلوه می کند، انجام شد و در آینده نیز به لطف خدا قرار شد ، چند واحد زبان بلوچی تدریس شود که از اقدامات بعدی است و باید بگویم که جای تدریس وگروه یا رشته وابسته آن مهم نیست ، فقط اصل تدریس آن مهم است که در آینده محقق خواهد شد

استون : (به شوخی) نظر شما در مورد غذاها و نامهای بلوچی چیست و اگر قرار باشد ، نامی بلوچی برای خود انتخاب کنید ، چه اسمی را می پسندید؟

خانم دکتر جهانی : (پس از کمی خنده) باید بگویم ، نام ها در مکان های مختلف با معناهای متفاوت در گردش هستند ، اما با توجه به این مطلب من نام هانی را برای دختر بیشتر می پسندم . در مورد غذاها باید بگویم که زیاد غذاهای سنتی بلوچ ها را ندیده ام و نمی شناسم.

استون : بعنوان آخرین سئوال ، کدام یک از شهرهای بلوچستان ایران را دیده اید؟

خانم دکتر جهانی : فقط زاهدان را دیده ام و زابل را ، ولی بگویم ، حالا می فهمم که مردم این استان به چه امکانات کم و مشکلات رفاهی زیاد زندگی می کنند , آنهم با خشکسالی های اخیر که نمونه های عینی آن را در زابل دیدم. (البته این قبل از سفرشان به خاش، ایرانشهر و چابهار بود).

استون : در پایان از اینکه وقتی را برای استون اختصاص دادید کمال تشکر را داریم و اگر مطلب خاصی دارید که به نظر شما جا مانده ، بفرمایید .

خانم دکتر جهانی : من هم از شما تشکر می کنم که وقتتان را در اختیار من گذاشتید تا نظراتم را بیان کنم و در پایان باید بگویم که ارزش واقعی زبانتان را دریابید و تا می‌توانید، آن را حفظ کنید ، زیرا حفظ زبان به حفظ فرهنگ می‌انجامد.

http://www.golha.net