ایران هشت سال دیگر به وارد کننده نفت تبدیل می شود؟

مرکز پژوهشهای مجلس ایران با انتشار گزارشی با نگرانی از افت تولید نفت و افزایش مصرف مواد سوختی، اعلام کرده که در صورت ادامه این وضعیت و عدم سرمایه گذاری لازم، این کشور تا هشت سال دیگر به وارد کننده نفت تبدیل می شود.

بنابر گزارش این مرکز وابسته به مجلس ایران، به دلیل استهلاک مخازن نفتی و وارد شدن چاههای تولید نفت به نیمه دوم عمر خود ، این مخازن دچار افت تولید شده اند و همزمان نیز مصرف به شدت در حال افزایش است.

به عقیده کارشناسان مرکز پژوهشها، ایران برای افزایش تولید و حفظ حجم صادرات به حدود چهار و نیم میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد اما "با توجه به رشد منفی سرمایه گذاری در کشور تامین این میزان سرمایه بعید به نظر می رسد."

این گزارش با بررسی سیر تاریخی تولید نفت و صادرات آن نشان می دهد که در دوره های مختلفی ایران نتوانسته به اندازه سهم خود نفت تولید کند و در آخرین نمونه آن طی سه سال اخیر تولید ایران از میزان سهمش در اوپک کمتر بوده است.

بنابر پیش بینی این مرکز، تولید نفت ایران به دلیل افت فشار و وارد شدن چاههای نفتی به نیمه دوم عمر خود، و افزایش مصرف، سالانه حدود ده درصد کاهش خواهد یافت. تولید نفت ایران به طور متوسط چهار میلیون بشکه در روز است که ده درصد آن ۴۰۰ هزار بشکه می شود و این میزان کاهش تولید سالانه نفت ایران است.

ایران برای حفظ سطح تولید خود باید سالانه حدود چهار و نیم میلیارد دلار سرمایه گذاری در بخش تولید نفت انجام دهد تا بتواند وضعیت تولید فعلی را حفظ کند.

کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس سناریو های متفاوتی را مقابله با کاهش تولید و میزان سرمایه گذاری مورد نیاز بررسی کرده اند ولی نکته اصلی این است که این سرمایه باید از کجا تامین شود؟

ناتوانی در جذب سرمایه خارجی
بنابر برنامه پنج ساله چهارم توسعه که امسال آخرین سال آن است باید ۷۰ درصد سرمایه گذاری های بخش توسعه میادین نفت و گاز از طریق سرمایه گذاری خارجی به دست می آمد اما گزارشها نشان می دهد که میزان سرمایه گذاری خارجی طی سالهای اخیر به شدت کاهش پیدا کرده است.

آماری که مرکز پژوهشها به آن استناد کرده تا دو سال پیش را در بر می گیرد و میزان سرمایه جذب شده در سال ۱۳۸۴ بیشتر از دو میلیارد دلار بوده اما این رقم در سال ۱۳۸۶ یکباره به ۹۸۰ میلیون دلار کاهش پیدا کرده است.

کارشناسان مرکز پژوهشها با توجه به چهار و نیم میلیارد دلاری که سالانه برای توسعه میدان های نفتی لازم است می گویند دولت باید بیشتر از سه میلیارد دلار آن را از منابع خارجی تامین می کرد.

"باتوجه به رشد منفی سرمایه گذاری خارجی در بخش نفت و گاز" در سالهای اخیر "بعید به نظر می رسد که بتوان سرمایه مورد نیاز برای توسعه میادین در سالهای پیش رو را تامین کرد زیرا این مهم نیازمند جذب سرمایه گذاری خارجی بیشتر است که با وضع موجود امکان پذیر نیست."

در سالهای اخیر به دلیل مشکلات بین المللی بر سر پرونده هسته ای و قطعنامه های شورای امنیت، تامین سرمایه خارجی برای ایران بسیار دشوار شده و ایران ناچار شده تا از محل سرمایه های داخلی شرکت ملی نفت منابع لازم را تامین کند که این سرمایه هم تکافوی نیازهای بخش نفت را نمی دهد.

قطعنامه های تنبیهی شورای امنیت سازمان ملل باعث شده تا ایران نتواند سرمایه گذاران خارجی را به مشارکت در پروژه های نفتی ترغیب کند

کارشناسان مرکز پژوهشها نیز این پرسش را مطرح می کنند که با توجه "جذابیت پائین قراردادهای بیع متقابل برای سرمایه گذاری خارجی و همچنین تحریم های متعدد از جمله تحریم های مالی و بانکی که سرمایه گذاری را مشکل تر می کند، آیا دولت توان جذب سرمایه خارجی کافی برای تامین نیاز بخش صنعت و نفت و گاز را خواهد داشت؟"

مشکل افت فشار
مشکل افت فشار در چاه های نفتی بزرگترین مشکلی است که مخازن نفتی با آن رو به رو هستند و مرکز پژوهشهای مجلس تاکید دارد که این مخازن نیازمند رسیدگی بیشتر هستند و برای ثابت نگهداشتن فشار باید به این مخازن "گاز یا آب" تزریق شود اما "متاسفانه در صیانت از این مخازن سهل انگاری می شود."

در سالهای اخیر، همواره از میزان تولید ذخایر نفتی که در نیمه دوم عمر خود قرار دارند کاسته شده اما ایران با افزایش تولید توانسته این کسری را جبران کند. مشکل این است که "افزایش تولید و همچنین حفظ تولید در ایران اکثرا به دلیل برداشت صیانتی و تزریق گاز نبوده بلکه حفر چاه جدید به عنوان راه حلی برای افزایش تولید انتخاب شده است."

اما مشکل تازه ای که ایران با آن رو به رو شده این است که اکتشافات جدید نفتی طی سالهای اخیر کاهش پیدا کرده و " عدم توفیق در اکتشافات جدید و عدم سرمایه گذاری کافی در بخش توسعه میادین نفت و گاز و عدم توجه به روش های برداشت صیانتی از مخازن، تولید نفت خام کشور را در شرایط بحرانی قرار داده است."

با طرح این نگرانی ها مرکز پژوهشهای مجلس وضعیت تولید نفت ایران را در سه سناریو بررسی می کند. در سناریو اول که خوش بینانه ترین بخش است تا سال ۲۰۳۰ میلادی میزان تقاضا برای نفت خام افزایش می یابد و اوپک ۲۵ درصد این افزایش تقاضا را پاسخ خواهد داد.

با این وضع ایران باید در بیست سال آینده علاوه بر حفظ وضع موجود تولید و مصرف نفت، ۲۵ درصد نیز به تولید خود بیفزاید اما "این امر بعید به نظر می رسد" و با توجه به عدم توانایی ایران برای افزایش تولید نفت، سهم ایران در اوپک کاهش خواهد یافت و "این امر موجب کاهش سهم و در نتیجه کاهش تاثیر ایران بر این سازمان و جامعه جهانی و مناسبات سیاسی خواهد شد."

در سناریوی دوم حتی اگر ایران بتواند با سرمایه گذاری نیمی از کاهش صادرات را جبران کند تا ۱۶ سال دیگر صادرات نفتی ایران از دو و نیم میلیون بشکه در روز به صفر می رسد.

در آخرین سناریو کارشناسان مجلس ایران بدبینانه ترین شرایط را تصویر کرده اند که در آن فرض بر این است که "ایران هیچ سرمایه ای در حوزه توسعه صیانت از مخازن جذب نکند و افزایش مصرف داخلی هم به روند رو به رشد خود ادامه دهد در این صورت " صادرات ایران تا سال ۱۳۹۶ یعنی هشت سال دیگر از حدود دو و نیم میلیون بشکه صادرات روزانه فعلی به صفر خواهد رسید."

گزارش مرکز پژوهشهای مجلس حاکی از وضعیت نامطلوبی است که ایران برای تولید و صادرات نفت در آینده نزدیک به آن رو به روست و "در صورت عدم سرمایه گذاری لازم در صنعت نفت کشور، ایران بخش قابل توجهی از صادرات نفت خود را از دست خواهد داد که با افزایش هزینه های تولید نفت و وابستگی بالای کشور ما به درآمدهای نفتی، کشور در آستانه بحرانی جدی قرار خواهد گرفت."

BBC