روش تربیت فرزندان در سنین مختلف

چطور می‌توانید کاری کنید که فرزند یک ساله‌تان به دستگاه DVD نزدیک نشود؟ وقتی فرزند دبستانی‌تان از مدرسه به خانه می‌آید کفش‌هایش را پرت می‌کند، چه باید بکنید؟ چطور می‌توانید فرزندتان را ملزم به احترام گذاشتن به قدرت و نفوذتان کنید؟

سن فرزندتان هر چه باشد، داشتن ثبات‌قدم در تربیت اهمیت زیادی دارد. اگر والدین به قوانین و عواقبی که خودشان تعیین کرده‌اند پایبند نباشند، بچه‌ها هم اینکار را نخواهند کرد.

در زیر به چند ایده برای تربیت و تادیب بچه‌ها در سنین مختلف اشاره می‌کنیم.

نوزادی تا 2 سالگی

نوزادان و بچه‌های نوپا به طور غریزی کنجکاو هستند. به همین علت باید اشیاء وسوسه‌انگیزی مثل تجهیزات تلویزیون و ویدئو، باندها، جواهرات و مخصوصاً وسایل بهداشتی و داروها را از دسترس آنها دور نگه دارید.

وقتی فرزندتان به سمت یک شیء خطرناک حرکت می‌کند، آرام به او بگویید، "نه" یا بچه را از آن جا بردارید و حواس او را به یک چیز دیگر مشغول کنید.

روش فاصله انداختن می‌تواند روش تربیتی بسیار خوبی برای کودکان نوپا باشد. مثلاً برای بچه‌ای که غذا را پخش یا پرت می‌کند، باید توضیح داد که چرا آن کار قابل‌ قبول نیست و برای یک تا دو دقیقه او را به یک جای دورتر—مثلاً صندلی آشپزخانه یا پله‌ها—ببرید تا آرام شود (فاصله انداخن طولانی برای بچه‌های نوپا موثر نیست).

خیلی مهم است که یادتان باشد به هیچ عنوان نباید بچه‌ای را در هر سنی که باشد بزنید. مخصوصاً اینکه نوزادان و بچه‌های نوپا قادر نیستند رابطه بین رفتار و تنبیه بدنی را درک کنند. فقط درد آن را احساس خواهند کرد.

و فراموش نکنید که بچه‌ها با دیدن بزرگترها، مخصوصاً والدینشان، یاد می‌گیرند. دقت کنید که رفتارهایتان الگوی مناسبی برای فرزندانتان باشد. وقتی خودتان همیشه وسایلتان را مرتب کنید، فرزندتان هم یاد می‌گیرد که بعد از بازی کردن اسباب‌بازی‌های خود را جمع کند.

3 تا 5 سالگی

هرچه فرزندتان بزرگتر می‌شود، رابطه بین اعمال و عواقب آن را درک می‌کند و دقت کنید که قوانین خانه را به خوبی برای او بیان کنید.

قبل از اینکه فرزندتان را برای رفتاری تنبیه کنید، چیزی که از او انتظار دارید را برایش توضیح دهید. مثلاً، اولین باری که فرزند سه ساله‌تان برای تزئین کردن دیوار اتاق نشیمن از مدادنقاشی‌هایش استفاده کرد، باید برای او توضیح دهید که اجازه این کار را ندارد و اگر دوباره اینکار را تکرار کند چه اتفاقی می‌افتد (مثلاً باید دیوار اتاق را خودش تمیز کند یا دیگر نمی‌تواند تا آخر آن روز از مدادرنگی‌هایش استفاده کند). اگر چند روز بعد این اتفاق تکرار شد، به او یادآور شوید که مدادرنگی فقط برای استفاده روی کاغذ است و عاقبتی که گفته بودید را عملی کنید.

هرچه والدین زودتر این الگوی "من قوانین را تعیین می‌کنم و از تو انتظار دارم گوش دهی و عواقب آن را بپذیری" را مقرر کنند، برای همه بهتر خواهد بود. بااینکه بعضی اوقات برای والدین راحت‌تر است که گاهی بعضی از رفتارهای بد را نادیده بگیرند و آن تنبیه همیشگی را برای آن اجرا نکنند، اما رویکرد جالبی نیست. داشتن ثبات‌قدم رمز تادیب موثر است و تصمیم‌گیری درمور قوانین برای والدین خیلی مهم است (والدین به همراه هم نه تکی).

وقتی تصمیم گرفتید که چه رفتارهایی باید مورد تنبیه قرار گیرد، فراموش نکنید که برای رفتارهای خوب هم پاداش تعیین کنید. تاثیرات مثبت تحسین و تمجیدهایتان را دست‌کم نگیرید—تادیب کردن فقط تنبیه نیست، بلکه شناختن رفتارهای خوب هم هست. بعنوان مثال، اینکه بگویید، "من به تو افتخار می‌کنم که اسباب‌بازی‌هایت را به بقیه بچه‌ها هم دادی" معمولاً بسیار موثرتر از تنبیه کردن کودک بخاطر رفتار عکس آن است. و دقت کنید، زمانیکه می‌خواهید فرزندتان را تحسین کنید، حتماً کاری که برای آن تحسین می‌شود را مشخص کنید.

اگر فرزندتان رفتار غیرقابل‌قبول خود را ادامه داد، صرفنظر از واکنش شما، جدولی درست کنید که هرکدام از روزهای هفته در آن یک خانه داشته باشند. تصمیم بگیرید که قبل از تنبیه چند مرتبه فرزندتان می‌تواند یک رفتار بد را تکرار کند یا چند مرتبه باید یک رفتار خوب را نشان دهد تا به او پاداش بدهید. جدول را روی یخچال نصب کنید و هر روز رفتارهای خوب و بد را در آن یادداشت کنید. این باعث می‌شود حساب امور دست شما و فرزندتان باشد. اگر این روش موثر واقع شد، فرزندتان برای یاد گرفتن کنترل رفتارهای بد خود تشویق کنید.

برای بچه‌های این سن هم روش فاصله انداختن می‌تواند موثر باشد. محل مناسبی را برای این منظور تعیین کنید که هیچ چیزی برای پرت کردن حواس در آن نباشد و باعث شود که فرزندتان در آن محل به رفتار خود فکر کند. یادتان باشد، فرستادن بچه به اتاقی که در آن کامپیوتر، تلویزیون یا امثال آن هست، اصلاً موثر نخواهد بود. طول مدت زمان را فراموش نکنید و مدت زمانی را انتخاب کنید که برای فرزندتان موثر باشد. متخصصین می‌گویند که به ازای هر سال از سن، یک دقیقه زمان لازم است. برخی دیگر از متخصصین توصیه می‌کنند که این فاصله را تا مدتی ادامه دهید که کودک آرام شود.

خیلی مهم است که کار درست را به فرزندمان یاد بدهیم نه اینکه فقط بگوییم چه کاری غلط است. مثلاً به جای اینکه بگویید، "روی مبل نپر" سعی کنید بگویید، "بنشین روی مبل و پاهات رو بگذار روی زمین."

6 تا 8 سالگی

روش فاصله انداختن و عاقبت کار، روش‌های تادیبی موثری برای این گروه سنی است.

درمورد این گروه سنی هم داشتن ثبات قدم در تادیب نقش مهمی دارد. سعی کنید به هر حرفی که می‌زنید عمل کنید، درغیراینصورت قدرت و نفوذ خودتان را زیر سوال می‌برید. بچه‌ها باید باور کنند که به هر حرفی که می‌زنید عمل می‌کنید. این به آن معنی نیست که نمی‌توانید یک شانس دوباره به کودک بدهید اما باید کاری که می‌گویید را انجام دهید.

دقت کنید در موقع عصبانیت تهدیدهای تنبیهی غیرواقعی تعیین نکنید (در را ببند وگرنه دیگه اجازه نمیدم تلویزیون تماشا کنی!) زیرا انجام ندادن آن تهدید همه تهدیدهای شما را زیر سوال خواهد برد.

تنبیهات بزرگ قدر شما بعنوان پدر یا مادر را از بین می‌برد. اگر دختر یا پسرتان را برای یک ماه تنبیه کنید، او دیگر انگیزه‌ای برای تغییر رفتارش نخواهد داشت زیرا دیگر همه چیز از او گرفته شده است.

9 تا 12 سالگی

بچه‌های این گروه سنی را نیز مثل سایر گروه‌های سنی می‌توان با عواقب طبیعی تادیب کرد. وقتی بچه‌ها بزرگ می‌شوند و استقلال و مسئولیت بیشتری می‌خواهند، آموزش کنار آمدن با عواقب رفتارشان روشی موثر و مناسب برای تادیب آنهاست.

به طور مثال، اگر تکالیف خانه بچه پنجم دبستانیتان تا موقع خواب تمام نشده است، آیا باید او را بیدار نگه دارید تا تکالیفش را انجام دهد یا خودتان به او کمک کنید؟ مطمئناً نه. اگر اینکارها را بکنید فرصت دادن یک درس مهم به او را از دست می‌دهید. اگر تکالیف او کامل نیست، فرزندتان بدون تکلیف فردا به مدرسه خواهد رفت و عواقب گرفتن نمره منفی را تحمل خواهد کرد.

برای والدین طبیعی است که بخواهند فرزندانشان را از اشتباه نجات دهند، اما در طولانی مدت با اجازه این اشتباهات گاه‌گاه، لطف بزرگی در حق فرزندانشان می‌کنند. بچه‌ها متوجه می‌شوند که رفتار نادرست چه معنایی دارد و احتمالاً آن اشتباهات را دیگر تکرار نمی‌کنند. اما، اگر فرزندتان از این عواقب طبیعی رفتارهایش درس نمی‌گیرد، خودتان عواقبی برای آن تعیین کنید تا رفتارش اصلاح شود.

13 سالگی به بالا

تا اینجا پایه و زمینه فرزندتان را آماده کرده‌اید. فرزند شما می‌داند که از او چه انتظاری می‌رود و اینکه شما به حرفی که درمورد تنبیهات و رفتار بد می‌زنید عمل می‌کنید. اینجا نباید همه چیز را رها کنید—برای نوجوانان هم تادیب به همان اندازه کودکان اهمیت دارد. درست مثل کودک 4 ساله‌ای که لازم است برای او زمان خواب تعیین کنید، فرزند نوجوانتان هم نیاز به تعیین حد و مرز دارد.

درمورد انجام تکالیف، ملاقات دوستان و ارتباط با جنس مخالف برای او قانون تعیین کنید و در این موارد از قبل با او حرف بزنید تا هیچ سوءتفاهمی ایجاد نشود. نوجوان شما ممکن است هر ازگاهی شکایت کند اما خواهد فهمید که کنترل او به دست شماست. حتی نوجوانان هم می‌خواهند که برای آنها محدوده تعیین شود و در زندگیشان قانون باشد، حتی اگر آزادی و مسئولیت بیشتری به آنها بدهید.

وقتی نوجوانتان قانونی را می‌شکند، گرفتن امتیازاتش بهترین روش برخورد به نظر می‌رسد. بااینکه مثلاً گرفتن ماشین از او برای یک هفته مشکلی ندارد اما مطمئن شوید که حتماً با او در این مورد حرف بزنید که دیرتر از وقت تعیین شده به خانه آمدن غیرقابل قبول است.

فراموش نکنید که کنترل بعضی از مسائل را به فرزند نوجوانتان بدهید. اینکار نه تنها تعداد دعواها و مشاجرات شما را کمتر می‌کند، بلکه باعث می‌شود به تصمیمات شما احترام بگذارد. می‌توانید او را آزاد بگذارید درمورد لباس‌ها، مدل مو یا وضعیت اتاق خودش تصمیم‌گیری کند. با بزرگتر شدن فرزندتان، این حیطه کنترل گسترده‌تر می‌شود.

خیلی خوب است که روی نقاط مثبت متمرکز شوید. بعنوان مثال، با اجازه دادن به او برای دیرتر برگشتن به خانه، به جای زودتر قرار دادن ساعت رفت‌و‌آمد بعنوان تنبیه، رفتاری مثبت نشان دهید.

نکته ‌ای درمورد تنبیه ‌بدنی

احتمالاً هیج نوع تادیبی بحث‌برانگیزتر از تنبیه‌بدنی نیست. در زیر به چند دلیل اصلی برای عدم انجام آن اشاره می‌کنیم:

• تنبیه بدنی به بچه‌ها یاد می‌دهد که وقتی عصبانی هستند می‌توانند دیگران را بزنند یا به آنها آسیب وارد کنند.

• تنبیه‌ بدنی می‌تواند صدمه جسمی به بچه‌ها بزند.

• تنبیه بدنی به جای اینکه به بچه‌ها یاد بدهد چطور رفتار خود را تغییر دهند، آنها را از والدینشان می‌ترساند.

• برای بچه‌هایی که به دنبال جلب توجه هستند، تنبیه‌بدنی حتی نوعی پاداش است - در هر حال برای آنها توجه منفی بهتر از فقدان توجه است.