سال و بلوچی لــَبزانـک کریم بلوچ تـَهـل

بے شک گوئستگیں سال ، په بلوچی زبان ءَ گنجیں و آباتیں سالے بیتگ ، اگں ما به گندیں و به چاریں که گوئستگیں سال ءَ بلوچی ءِ‌ بازیں کتاب و تاکبندے چاپ بیتگ انت ، ما اے گپ ءَ په سربُرزی و دلوشی مَـنّیں و شات ءَ بئیں .

بے شک گوئستگیں سال ، په بلوچی زبان ءَ گنجیں و آباتیں سالے بیتگ ، اگں ما به گندیں و به چاریں که گوئستگیں سال ءَ بلوچی ءِ‌ بازیں کتاب و تاکبندے چاپ بیتگ انت ، ما اے گپ ءَ په سربُرزی و دلوشی مَـنّیں و شات ءَ بئیں .

گوئستگیں سال ءَ ، بلوچاں وتی زبان ءِ نیمگ ءَ گیش چه پیش ءَ دلگوش گوئر کتگ . اے گپ ءِ اٹـکل و دلیل هم ، بلوچانی چاپ کتگیں و چاپ بیتگیں کتابانی لــَـڑ و رِد انت که تهنا بلوچاں گیش چه سی کتاب ، وتی گنجیں و شَهدیں زبان بلوچی ءَ چاپ و شِنگ کتگ انت و دهاں دگه کتاب ، اردو ، انگریزی ، پارسی و دگه زباناں هم رد و بند داتگ و چاپ کتگ انت .

همے گوئستگیں سال ءَ هم بلوچانی چیزے معیاری لبزانکی سایت ٹهت و اڈ بیت انت ، یا وتی شنگ کاری اش وتی زبان ءَ گیش کت که هر کجام ءِ جهد لک ستا کرزیت . « بلوچ ءِ توار » اے پڑ ءَ هزار شاباش و ستا کرزیت ، « باسکانی دیوان » و « یورو بلوچی » وتی براه ءَ گیش کتگ ؛ « زُرمبش » ، « اُستمان » ، « تفتان » ،« بلوچ ءِ گوانک » ، « رادیو بلوچی » ، « منی هیچان » بلوچی زبان ءَ وتی سایتاں گیش کت ، یا بلوچی ءِ سرا په رهبند کار کنان بیت انت . « پهره » وتی سایت ءَ چـُکانی دیوانے بلوچی زبان ءَ گیش کت . ایشاں پهک بلوچی زبان ءِ نیمگ ءَ گیشتر دلگوش کناں بیت انت ...

ایــــــراد
======

چونائیا منی بالاد چو مَزن نه انت که کس ءِ‌ سرا ایراد گِپت بکناں ، بلے پدا چنت دانک منی دل ءَ چو شـُـومـُـک ءِ دانگے ، ڈِکّ ڈِکِّ اوشتاتگ انت . امیت انت که اے چُنت دانک کس ءِ دلرنجی سَوَب مه بنت .


جارتاک و بلوچی تاکبنداں
===============

جار و «جارتاک » { اِشتهار - آگهی } په تاکبندانی دیمبری و دیمرئی مزنیں کمک و وسیلهے انت . بلے اپسوزی گپ ایش انت که بلوچ وشنیاتک که هچ ، بلکین بلوچ راج ءِ په نام دوزواه هم وتی جار و جارتاکان ءَ په بلوچی تاکبند و مهتاکاں شات ءَ نه کن انت ، بلے پدا هم هما جار و جارتاک که بلوچی تاکبند و مهتاکاں دَیـَگ بنت ، بلوچی مهتاک و تاکبنداں هما داب ءَ و هما زباناں { بزان اردو ، انگریزی و دگه زباناں } چاپ و شِنگ اش کن انت .

اے گـَپ منی هیال ءَ مزنیں زیادتی اے گوں بلوچی زبان و بلوچی تاکبندان انت . گهتر همیش انت که اے جارتاکانی تـَـرّینگ ءِ جهد به بیت تا که هم زبان ءِ ردوم زورگ ءِ سَـوَب به بنت ، هم بلوچ همے جارتاکاں سئی و سرپد به بنت . رجانک و تـَرینگ وت ، رجانک کاری ءِ کار ءَ دیما بارت و رجانک کاری وت یک کارے که مرچیگیں دَور ءَ سک زلور یں کارے زانگ بیت . البت من زاناں که بلوچی مهتاک و تاکبندان ءَ چشیں زانوگر و سرپدیں مردم کم انت یا نیست انت ، بلے زلوری انت که په اے کمّی ءِ گار کنگ ءَ وتی جهداں بکن انت .


جـَنینانی دیوان
=========

ماں بلوچی تاک و تاکبنداں ، و ماں بلوچی لبزانک ءَ ، جنینانی دیوان ، تا مرچیگیں روچ ءَ باز تـَـنـَـک انت یا نه بَــیـَگ ءِ گون ءَ برابر انت . جوان انت که بلوچ زالبول و جـَـنِـکـّاں ، وَت اِے پـَڑ ءَ گام بزور انت ، و وتی ندکاریں برات ، پــِت ، جود و مردم ءِ همکوپگ به بنت . بلوچ زالبول هم بلوچ چاگرد ءِ مزنیں نیم بهر انت . آهاں هم مرچاں چه وانگ و زانگ ءِ نیامت ءَ زبهر نه انت ،هما داب که بانک کریمه بلوچ و دگه بلوچ جَنِکّ و گهاراں بلوچستان ءِ سیاسی پـَڑ ءَ ، جـُـهـداں هَوار انت هما پیما پیکه بلوچ زالبول په وتی جِند ءِ و وتی راج ءِ جنجالانی بیان ءَ وتی نـَد و قلم ءَ چست بکن انت . کتاب و تاکبنداں ، سایت و ریڈیو و ٹـلویژناں وتی گـَپ ، درد و واهگاں درشاں بکن انت .


یات و یاتگیری
=========

بلوچستان ءِ آسیں جاور په دنیا پـَـدَر و روشن انت ، اے آسیں جاور هم وَشنیاتکانی وشنیاتکی انت ، هم بلوچانی نابزانتی و ناوانندهی ، هم مئی بے پکاریں وَتگـَلایی هم ...

بارین ما اے آسیں جاورانی گون ءَ ، کجام راه ءَ زوراں و دیما رواں ، اے په راج ءِ باندات ءَ باز اهم انت منی دل ءِ مراد انت که بلوچ وتی وشنیاتکانی بالتگیں و روکیں آس ءِ گون ءَ لیب مه کن انت ، لیب ءَ گیشتر هما جاه ءَ دیما به بر انت که آهانی وشنیاتکاں گمان هم نه کتگ . مرچیگیں جنگ و چوپ گیشتر زانت و زانتکاری و و پگرانی جنگ انت که هر کس لوٹیت که دگران ءَ آبات و آبات کاری و دیمرئی ءَ مه هِلـّیت جنگ و پریشانی گیش به بنت اے بدیں جاور ءَ مئی راج ءِ راه کجام انت ؟ ...

گوئستگیں سال ءَ ، چنت بلوچ شاعر و ندکار ، اے کوڑه ییں دگنیا یله دات و شت انت یا وتی زگریں هون اش په وتی ڈیه و وتی راج ءَ ٹیکی دات . واجه ولی محمد رخشانی ، چه نیمروز ءِ بلوچان و واجه میر عنایت الله قومی چه پنجگور ءَ ، شَهمیریں شهید غلام محمد بلوچ و شهید میرجان میرل چه مکران ، چه بلوچی لبزانک ءَ سِست و جتا بیت انت ، بلے آهاں بلوچی لبزانک و بلوچ راج ءِ دلاں ماں ، ابدمانیں بـَـلوکیں اِستار پَشت کپتگ و ابدمان بیت انت . من اے جهدکار و دگه راجی جهدکارانی دیما ، وتی وَشّ مَـنّی ءِ سرا جهل کناں

گوئستگیں 2009 ءِ سال ءِ اگست ءِ دومی روچ ءَ کوئـٹـه ءِ بلوچی اکیڈمی ءَ چـِلّ سال بیت . 2009 ءِ گـُڈی ماهاں هم ، « آکادمی بلوچ در ولایت نیمروز » جوڑ کنگ بیت ... جهان ءِ انترنت ءَ هم بلوچی وینڈوز ءِ ٹـهگ ءِ گپ نیکیں گپے که پهک په بلوچ راج ءَ آهانی راه ءِ شاهگانی ءِ گوئشوک انت ...

بلوچی ٹی وی
=========

همے سال ءِ جهداں چه ، که لک ستا کرزنت بلوچانی دلگوش کنگ په بلوچی ٹی وی ءِ ٹهینگ ات ، که همے جهدانی آسر « بلوچستان ٹی وی » و « رُژن ٹی وی » ءِ کار انت که لنگ لنگاں بنگیج و یکے همے راه ءَ تاں هنون روان انت . همے سال ءَ ما گوئشت کنیں که شَستون ( سراوان ) ءَ « هامین بلوچی ٹی وی » اڈ کنگ و رد و بند دیگ بیت . چه کانادای ءَ هم واجه ڈاکـٹـر لعلزاد ءَ هم ، « پیام افغان » ءِ ٹی وی ءَ چه بلوچی برنامهے بنگیج کت . اے پڑ ءَ هر چنت بلوچ کم تجربه انت و کم بزانت انت ، بلے بُنی گپ ایش انت که بے باوری ءِ گپ چه بلوچ و بلوچ ورنایانی سرا دور بیت که باز جوانیں و نیکیں مِستاگے .


رو کپتی بلوچستان ءَ ، بلوچی لبزانکی جهد
=========================

همے 2009 ءِ سال ءَ ماں روکپتی بلوچستان ءَ بلوچی لبزانکی گـَلّ و انجمن جوڑ بیت انت ، چه چابهار ءِ زرباری شهر ءَ « سهاتو » نامیں بلوچی تاکبندے کـَشّـگ و چاپ و شِنگ کنگ بیت . همے گوئستگیں سال ءَ چه روکپتی بلوچستان ءَ « سَؤل » ( نشریه فرهنگی.ادبی و اجتماعی(بلوچی-فارسی)دانشجویان بلوچ دانشگاه سیستان و بلوچستان
) و « فرهنگ » ( چه نیکشهر ءَ ) ءِ تاکبنداں چاپ و شنگ بیت انت .

2009 ءِ سال ءَ بلوچی ادبی و لبزانکی جهداں ، روکپتی بلوچستان ءَ نوکیں جُنزے زرتگ . هم په بلوچی کتابانی چاپ و شِنگ کنگ ءَ ، هم په لبزانکی گـَلاّنی ٹهینگ ءَ هم په تاکبندانی چاپ و شنگ کنگ ءَ که باز نیکیں مستاگے په مئی راج ، مئی زبان و مئی هستی ءِ باندات انت .

چه رو درآتکی بلوچستان ءَ هم ، بید چه بلوچی مهتاک ، بلوچی زند ، لبزانک ، درد ، سچکان ، دَروَنت ، توار ، سوغات و ... دگه نوکیں تاکبنداں هم رد و بند دیگ و چاپ و شنگ بیت انت . که همے رد ءَ چه کـُلانچ ءَ « گواچن » ءِ تاکبند انت .


گوئستگیں سال ءِ چاپ بیتگیں کتاب
=====================

گوئستگیں سال ءَ همے کتاب که من آهانی شنگ بیگ ءَ چه مهتاک و تاکبنداں سهیگ بیتگ اوں چوش انت :

1- نور حسین شمس ءِ « ارسی ترمپے کـَپیت »، 2 - منیر احمد بادینی ءِ « زند ءِ هنگام ءُ لبزانک » 3 - حکیم بلوچ ءِ « دروش جَتیں ارواه » ؛ 5 - منیر احمد بادینی ءِ « شال ءِ گـُلیں بازار » سئے کتاب ءَ ؛ 6 - جی ایم بلوچ ءِ « آسمی پـُـلّ » ؛ 7 - علی جان قومی ءِ « زِرد ءِ پاهار » ؛ 8 - رفیق نواب ءِ « گـُلزمین ءِ ارس » ؛ 9 - فَضل واهگ ءِ « سانکل » ؛ 10 - رشید فیصل ءِ « نَمبیگیں بالاد » 11 - نواب مراد ءِ « روتاپ » 12 - مقبول مهر ءِ « آزگیں مهر ؛ 13 - تاج محمد طائر ءِ « رو زَرد » ؛ 14 - اختر عمر ءِ « دو عکس ءِ کِسّه » ؛ 15 - منظور بسمل ءِ « سانجارو » ؛ 16 - منیر مومن ءِ « اِستال شپاد ءَ گـَرد انت » ؛ 17 - میر عمر میر ءِ « منی ارواه گیابانے » 18 - مجید مستاگ ءِ « نوک آپ » ؛ 19 - شفا بلوچ ءِ « بــِیـنَـگ مِتکـَگ انت ڈکال ءَ » ؛ 20 - علی جان داد ءِ « دروهاپ » ؛ 21 - ماسٹر یاسین مجروح ءِ « دوشی که ماه ءَ چارده ات » ؛ 22 - حنیف راز ءِ « هانی ءِ ترمپے ارس » ؛ 23 ایوب ایول ءِ « بالاد » ؛ 24 - زاهد فدا ءِ « وَشبو ءِ سکین » 25 - عطاشاد ءِ « گشین شاعری » ( دومی ) ؛ 26 - اے آر داد ءِ « گـَپ روان کنت » ؛ 28 - کریم دَشتی ءِ « دل زریت بولان » ؛ 29 - عبدالصبور بلوچ _ اثیر عبدالقادر شاهوانی ءِ « بلوچی قاعده » ؛ 30 - منیر احمد بادینی ءِ « بنی آدم ءِ بَهت » ؛ 30 - الفت نسیم ءِ « تاریخی نبشتانک » ؛ 31 - عطاشاد ءِ « روچ گـِر و شَپ تهار اندیم » ؛ 32 - عابد علیم ءِ « دیگر ءِ دریگ ءَ بالو » و ...

اے هما کتاب انت که آهانی هال من ونتگ و سئی بیتگاں .

من الــّـم و دلجماں که بلوچانی دگه دهانی کتاب بوتگ و هست انت که آهان ءَ گوئستگیں سال ءَ ، چاپ و شنگ ءِ وسیله نه بیتگ انت . منی هیال ءَ بلوچانی و بلوچی ءِ هر کتابے مزنیں درچک ، یا وَشنماییں پـُلـّے که بلوچی لبزانک ءَ گیش ءَ بیت . هر پـُلّ ءَ وتی وَش رنگی و زبادیں بو هست انت و هر پـُلّے بلوچی پلانی باگ ءَ ، باگ ءِ نداره و نماه ءَ گیش و گیشتر کنت . ما پیکه جهد بکنوں که بلوچی ءِ پـُلستان ءِ پُلّ گیش و گیشتر به بنت . اے هما وهد ءَ بیت که ما وتی ندکار و قلمکاران ءَ دلبڈی به دَیاں ، آهانی کتاباں به زوراں و به واناں ، آهانی کتابانی چاپگ ءَ همکوپگ به بیاں . په کسے که آئی ءِ مالی وَس په وتی کتاب ءِ چاپ کنگ ءَ ، دست تنگ انت ، باسک به بیاں و مالی مدت به کناں و ... بلوچی لبزانکی گـَلّ و انجمناں دلبڈی به دیاں و آهانی مالی مَدَت ءَ چـَـکّ و پـَد مه بیاں و ...

گوئستگیں سال ءَ یوروپ ءِ بلوچ هر چنت که سایتانی دیمبری و بلوچی « ٹی وی انی »بنگیج کنگ ءَ دیما بیتگ انت ،بلے اے بَژنی گـَپے که آهاں چاپکاری و شِنگ کاری ءِ پَڑ ءَ دیما نیتکگ انت . البت گوئستگیں ماهاں « زُرمبش شِنگ کاری » بُنجاهے ٹهتگ و جوڑ بیتگ که نزاناں اے یوروپ ءِ بلوچانی جهدے انت یا نه ؟ هرچون آهانی جهدانی برکت چے بیت کنت ، ایشی ءَ وَهد پیش ءَ داریت !

کریم بلوچ _ تـَهـل

http://www.pahra.blogsky.com/1388/10/14/post-14207