خــــیـــــام کـــــــے انت ؟

کریم بلوچ _ تـَــهــــل

عمر خیام که خیام ءِ نام ءَ سَک نامدار انت ، جهانی نامے انت ، بزان هنچین نامے انت که جهان ءِ واننده و زانتکاراں ، آئی ءِ پگر و هیالانی روشنی ءِ باره ءَ تاں مرچی هیران و هبکه انت .

عمر خیام ءِ جند ۴۲۷ ءِ روچی (خورشیدی ) سال ءِ اردیبهشت ماه ءِ بیست و هشتمی روچ ءَ ماں نیشابور ءَ چه مات ءَ بیتگ و روچی ۵۱۰ ءِ سال ءِ آذر ماه ءِ دوازهمی روچ ءَ ماں نیشابور ءَ بیران بیتگ . آئی ءِ سرجمیں نام « حکیم غیاث الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خیام نیشابوری » انت .

خیام هنچین پیرے انت که پَشت کپتگیں و مَنتگیں هبر ئی کم ، بلے باز پر بزانت و پر مانا انت و سرجمیں مهلوک آئی ءِ هبراں پوه و سرپد بَینت . آئی ءِ هبر آئی ءِ پُهتَوی و سوهو ئی ءِ روشنیں پـَـدَر انت .

خیام حساب زانت ، اِستار پَجـّـار ، شائر و مَزنیں ڈاکٹرے بیتگ که په مردمانی درد و رنجانی توسینگ و گار کنگ ءَ ، وتی وهد ءِ مزنیں جهدکارے بیتگ . خیام سَدانی سال پیش ءِ مردم انت که تا هنوں هم آئی ءِ باره ءَ پـَٹ و پول بَـیـَگ انت . هرچنت آئی ءِ باره ءَ سَدانی کتاب نبیسگ بیتگ و آئی ءِ چاربند جهان ءِ بازیں زباناں رجانک و ترینگ بیتگ انت ، بلے پدا هم کمتر کسے جوانی ءَ زانت که خیام کے انت ؟

خیام هما برُزهـَـیال و پر مارشتیں مردم اَت که کــَــرَٹ ئیں ملا و نمازیاں آئی ءِ روشن هیالی ءَ پــِــٹ و نالـَت ءَ کت و خیام کدیں ملا و نمازیانی دوتَل و دوپوستیانی مَنـّـوک و منوگر نه ات و نه بیت .

خیام وتی وهد ءِ بلوکیں ڈیوایے ات که آئی ءِ شـَهم و نور تاں جهان هست انت ، ابدمان و پرشهم بیت و مردم گـَری چُشیں کس ءِ سرا پهر ءَ کنت .

خــــــیـــــــــــام ءِ هــَـــیـــــــــال

خیام باز نازرک تَب و نازُرک هیالے بیتگ . خیام ءِ هیال ءَ ، هاک ءِ ارزشت چه هر چیز ءَ برز انت . همے هاک که پادانی چیر انت ، په خیام ءَ ادناییں هاکے نه انت ؛ بلکین اے مئی کوهنیں مردماں و گوستگیں مردمانی آرت بیتگیں جان و سر و هـَـڈ انت ، آهانی چمانی هردک انت . مئی رپتگیں مَهتوس و مَهرنگانی وَش زیبیں چمان انت . بادشاهانی سر انت و ... همے هاک انت که مئی بنیات انت ، مئی مهر و مئی هستی انت ۔ ۔ ۔.

و اے راستیں گپے که مردمانی جنگ و چوپانی وجه ءَ ، لـَکــّانی لـَکّ مردم کشجاه بیتگ انت ؛ یا دگه لکانی در لکّ مردم مردم ودی و بیران بیتگ انت . آهانی جونانی هاک ، همے هاک ءَ هوار بیتگ و بیت که هر دنزے ءِ هاک ، یا هر پُـلـّـے و جـَـرّے ءِ سبزی و براه هما مردمانی ، هما شهکاڑانی ، هما بامردانی ، هما پت - مات - گهار - برات ، پیرُک و بَـلـّـُکانی پَشکپتگیں جان ءِ نشانے به بیت که دوست دارگ لوٹ انت .

یا جاهے خیام کونزگ ءِ دستگ ءَ چار ایت و گوئش ایت : اے مهروار ( عاشق ) ے ءِ دست انت که وتی مهتوس ءِ گردن ءَ چَنگ انت .

خیام هستی و « ماده » ءِ مَنـّوک انت که مدام ڈؤل و شِگلی بدل بیت . بزان همے هَستیں مردم روچے مر انت و هاک بَیَنت . بیت که همے هستیں مردمانی روچے چه گِل و هاکاں کونزگ ، کـَـپـَـل ، هِشت ، بان ( لوگ ) یا دگه هزار چیز ٹهین انت . ادان انت که خیام مردمانی باندات ءَ یک چیزے گند ایت که په دَرور هم کونزگ ءِ جوڑ کنوک و ٹهینوک ، هم کونزگ ءِ بها کنوک و شَوَشکوک ، هم کونزگ ءِ گروک ، پَهک روچے بیت که وت کونزگ به بنت بزان چه آهانی گِل و هاکاں کونزگ جوڑ کنگ به بیت .

« در کـارگــــــه کـوزه‌گــــری رفــتـم دوش

دیــدم دوهـــزار کـــــوزه گــــویا و خـموش

ناگاه یــکــی کـــوزه بــــر آورد خـــــــروش

کــــو کوزه‌گر و کــــوزه‌خر و کــــــوزه‌فروش »

بزان :

کونزگی ءِ کارجه ءَ رپت اوں من شپ

دیست من دوهزار کونزگ انت بے موچ پر گـَپ

اناگت ءَ کونزگے گوانک جَت ، بیت گـَـپ

کو کونزگی انت ، گِروک کے انت ، سوداگر و نَپ

جی هـَو ! روچے کونزگی ( کونزه جوڑ کنوک ) ، کونزه سودا کنوک و کونزگ ءِ گِـراک ( گِروک ) سئے 3 جتاییں و داب دابیں مردم اتنت ، بلے اگں روچے چه آهانی هاکاں کونزگ ٹهین انت ، آهاں یکیں رنگ ءَ بَینت و تهنا آ وت انت اگں گوئشت به کن انت ، پیکه بگوئش انت که کے کے انت و کجام انت !

خیام ءِ دین و نیکراهی دوست دارگ و جهد کنگ انت . خیام ءِ نیکراهی زانگ و دربَرگ و دگرانی چست کنگ ، کوپگ و دلبڈی دیگ انت . خیام ءِ نیکراهی و دین مردمانی دردانی گار کنگ ، ٹپانی درمان ، ، کـَلپ و جان دُزانی هوڈی ءِ نه مَـنــّگ انت . خیام ءِ نیکراهی و پگر ءَ دوتل و دوپوستی ءَ جاهے نیست . خیام ءِ نیکراهی و دین ءَ ، مردم ءِ کِرد انت که چارگ و ٹپاسگ لوٹ انت نه هبر . پر چا که هبر ءِ سَنگ ، گوں کِرد ءَ همگرنچ و بندوک انت .

« ناکرده گنه در این جهان کیست بگو

آن کس که گنه نکرد چون زیست بگو

من بد کنم و تو بد مکافات دهی

پس فرق میان من و تو چیست بگو »

بے مَیار و گناه اے جهان کـَئے انت بگوئش

آ کس که میارے نکرتگ ، زند ئی چے بَئے انت بگوئش

من رَد کناں ، تو منا رَدی ءَ شزایاں دئے

تو وت شرءَجن،منی و تئی دگریءَ،وَت تئے انت بگوئش

« خیام اگر ز باده مستی خوش باش

با لاله رخی اگر نشستی خوش باش

چون عاقبت کار جهان نیستی است

انگار که نیستی چو هستی خوش باش »

خیام اگں ترندآپ ءَ چه مَست ئے شات بئے

مَهدیمے ءِ گون ءَ اگں که نِست ئے شات بئے

جهان ءِ کار ءِ آسر و انجام نیستی انت

پگر کن که نیست ئے ، چو هست ئے شات بئے

« آنان که محیط فضل و آداب بدند

در جمع کمال شمع اصحاب بدند

ره زین شب تاریک نبردند به روز

گفتند فسانه ای و در خواب شدند »

آواں که زانت و دودانی سروکین اتنت

مه زانتکارانی دیوان ءَ،ڈیوا بَلوکین اتنت

چے تهاریں شپ ءَ راه اِش نبرتگ ڈن ءَ

گوئشتش آزمانکے و وابانی تَلوکین اتنت

« یک چند به کودکی به استاد شدیم

یک چند ز استادی خود شاد شدیم

پایان سخن شنو که ما را چه رسید

از خاک در آمدیم و بر باد شدیم »

کسانی ءَ زانگ ءَ په ، اُستای ءَ شتاں

وهدے وتی استایی ءَ چه ، شاده اتاں

گپ ءِ آسر ءَ گوشدار چے رَست منا

هاک ءَ چه بیتاں چست، گوات ءَ شتاں

« در کـارگــــــه کـوزه‌گــــری رفــتـم دوش

دیــدم دوهـــزار کـــــوزه گــــویا و خـموش

ناگاه یــکــی کـــوزه بــــر آورد خـــــــروش

کــــو کوزه‌گر و کــــوزه‌خر و کــــــوزه‌فروش »

بزان :

کونزگی ءِ کارجه ءَ رپت اوں من شپ

دیست من دوهزار کونزگ انت بے موچ پر گـَپ

اناگت ءَ کونزگے گوانک جَت ، بیت گـَـپ

کو کونزگی انت ، گِروک کے انت ، سوداگر و نَپ

http://www.pahra2011.blogsky.com/1390/07/14/post-4314/