اسرار تاریخی شهرهای مکران بنقل از مورخین غربی و عربی

اسرار تاریخی شهرهای مکران بنقل از مورخین غربی و عربی

 

در منابع و آثار جهانگردان قرون گذشته که بلوچستان نیز محل گذر آنان بوده است از شهرهایی در غرب مکران و کرمان نام برده شده است که هنوز هم اسامی قرون وسطی بر تعدادی از آنها اطلاق می شود. شهرهایی که با سرمایه ای از ثروت و عظمت، مظهر اقتدار بوده و در مسیر کاروان های تجاری ایران و هند قرار داشته اند. همچنانکه مقصد کالاهایی از سواحل حجاز و مصر نیز بوده اند. جهانگردان اروپایی نقل می کنند که مسیر ایران به هند که از مکران عبور می کرده، یکی از بهترین راه های تجاری بوده است که تا آنزمان جهان به خود دیده بود.

در نقشه ابن حوقل از مکران، نقاطی تحت اسامی دراک، بیه، بند، کسرکند، اسفکه، فهل فهرا نام گذاری شده اند، اما در نقشه های جدیدتر این اسامی عبارت بوده اند از: دزک، گه، بنت، کسرکند، اسپکه و باهوکلات. آثار بسیاری از این شهرها یا نابود شده و یا رو به انحطاط هستند، اما در میان ویرانه های آنان شواهدی وجود دارد که ظن و گمان باستان شناسان را به عظمت گذشته ی آنان پیوند می دهد.

هرچند توضیحات مختصری از جمله نحوه جاری شدن رودها و چشمه ها و خصوصیات ظاهری شهرهای فوق در نقشه های جغرافی دانان عرب آمده است، اما شهری در مکران واقع است که گویا معمایی با خود دارد. بنا به ادعای جغرافی دانان عرب «راسک» شهر فرقه ای از مسیحیان کاتولیک در مکران بوده است.

راسک در مسیر رودخانه سرباز به بمپور قرار دارد و ممکن است در نقشه جغرافی دانان عرب کاملا مشخص باشد، اما در حال حاضر شهری کوچک است که حتی به اندازه تاریخ آن مورد توجه نیست، اما در قرون وسطی ارتباط میان تجار ایران و هند را برقرار می ساخته است.

اهمیت این شهر در توصیفات ادریسی که «الیوت» آن را در کتاب «تاریخ هند» خود نقل قول نموده است، اینگونه بیان شده: ساکنان آن پیرو شاخه ای از ادیان مسیحی هستند. قلمروی آن به دو بخش تقسیم شده، «کریج» و دیگری «کیز». نیشکر در آنجا فراوان است و از شیرینی جاتی بنام «فنیز» که در آنجا تولید می شود، تجارت مهم و قابل توجهی رونق گرفته است.

در شمال شرق راسک، شهر پرجمعیت «دزک» قرار گرفته و در آنجا کوه های بلندی بنام «کوههای نمک» وجود دارند، در جنوب غربی دزک از بلندترین کوههای مکران که «کوه های بم پشت» نامیده می شوند، بر طبق توضیحات جغرافیدانان مقدار زیادی نمک در دامنه این کوهها انباشته شده اند. همچنین میتوان گفت فاصله آن از کنزابون (نام باستان پنجگور) به اندازه 3 روز راه است. جایی در نیمه راه دزک و باهوکلات، شهر مهم سرباز قرار دارد. در شرحی دیگر از ویرانه هایی بهم پیوسته که توسط آقای وینرایت ارائه شده است، شهر باستانی راسک در محل کنونی شهر سرباز قرار داشته و اهمیت آن بقدری بوده است که ابن حوقل محل آن را در نقشه های خود ترسیم نموده است.

مورخین نقل کرده اند: منطقه ای تحت عنوان «مسکن» در حد غربی بلوچستان و در مرز با کرمان وجود داشته است که به احتمال قوی همان «ماشکید» در نقشه های امروزین است. ماشکل (مسکن) که از مهمترین مناطق رو به رشد تاریخ در جنوب بلوچستان بوده است، مرکز تولید خرمای مکران بوده که کیفیت خرمای آن با بهترین محصولات تولید فرات (احتمالا عراق) مورد مقایسه قرار می گرفته است. ادریسی در توصیف بخش غربی مکران ادامه می دهد: این مردم شهرت زیادی به شجاعت دارند، در آنجا درختان کهن، شتر، غلات و حتی میوه های مختص مناطق سردسیر فراوان است. او سپس به بررسی فواصل میان شهرها می پردازد که مقیاس آن عمدتا بصورت «مقدار سفر طی یک روز» است.

ادریسی بنقل از مشاهدات خود از باهوکلات، اسپکه، بنت و کسرکند که از توابع مکران و کمابیش شبیه هم از لحاظ وسعت و تجارت مناسبی دارند، می گوید «از باهوکلات تا راسک، دو روز راه، حدود 80 مایل» ، «از باهوکلات تا اسپکه 4 روز راه، حدود 160 مایل و از اسپکه تا بنت، یک روز راه، حدود 45 مایل، به سمت غرب است.»

در برخی از منابع و رفرنس های تاریخی، از نواحی شمال غربی بلوچستان بصورت هویت ارضی و فرهنگی دوگانه بلوچستان – کرمان یاد شده است. ادریسی می گوید: «توباران» نزدیک فهرج و متعلق به مکران است، شهری غنی و در سواحل رودخانه ای به همین نام که آن نیز آباد و بارور است جای گرفته است. از اینجا تا «پردان» که شهری تجاری و پرجمعیت است، چهار روز راه است، «کیزکیان» (ادریسی در جایی آن را همان شهر کیچ دانسته است) در غرب پردان و در جاده ی توباران قرار دارد، این منطقه پرجمعیت و بسیار حاصلخیز است. درختان مو در آنجا رشد می کند و انواع میوه جات در آنجا فراوان است.

در جایی دیگر اظهار می دارد: از منصوریه تا توباران، 50 روز راه است و از توباران تا ملتان در مرزهای سند، 10 روز راه است.

در اینجا درواقع سردرگمی و تناقضات بسیاری رخ داده است که ناشی از اطلاق اسامی مکان ها به چندین مکان متفاوت است. ملتان و منصوریه مسلما شهرهایی شناخته شده هستند، توران نیز به نسبت بهمان اندازه شناخته شده و در جنوب سند واقع است که خضدار مرکز آن است. توران ممکن است 10 روز از ملتان و 50 روز از منصوریه فاصله داشته باشد، اما محاسبات امروز در مورد «توباران» با این شرح و تفصیلات در تناقض کامل است.

«جورج تیت» نویسنده سرشناس بریتانیایی که کتاب «پادشاهی افغانستان» از اوست، در بررسی تاریخ بلوچستان نوشته است، توباران شکل تغییر یافته ی توران است و "توران" نام باستانی «حکومت کلات» بوده است.

پهره و پردان

دو مکان تاریخی متعلق به بلوچستان وجود دارد، به نامهای فهرج و پهره (پهرگ و پهورا نیز گفته شده) که خاورشناسی بنام «سنت جان» نیز محل آنها را در نقشه ی ایران نشان داده است. آن دو در نزدیکی ریگان در منطقه نرماشیر قرار دارند و بنسبت قدمت تاریخی خود ویرانه های گسترده ای در حومه ی آنها موجود است. سنت جان در مکتوبات خود از پهره با نام سرزمین مردم آریایی و پایتخت گدروزیا یاد کرده است که اسکندر مقدونی هنگام عقب نشینی از مکران در آنجا استراحت نمود.

و اما فهرج که 16 مایل از شرق بمپور فاصله دارد به سمت شمال غرب سرباز است. هر دو در سواحل یک رودخانه پربار قرار گرفته اند و هر دو مرکز ویرانه هایی هستند که مایل ها گسترده و وسیع است و البته هر دو در جغرافیای قرون وسطی بعنوان مکانی واحد شناخته می شده اند.

پهره در نزدیکی سایت باستانی بمپور قرار دارد، سنت جان موقعیت آن را همان فهرج دانسته است. بعلاوه با اندکی تردید میتوان گفت همان فهرج در روایت ادریسی است که شهر توباران نیز چندان از آنجا دور نیست. فردان (معرب «پردان») نیز احتمال بسیار می رود که شهر باستانی بمپور یا پهره، در 16 مایلی شرق آن باشد، جالب آنکه هنوز هم محله ای بنام «چیردان» که تشابه اسمی با «پردان» دارد در بمپور موجود است، بنابراین نسبت آن با بمپور امروزی قوی تر است. در بین پردان و فهرج نیز منطقه «کیزکیان» قرار دارد که محتملا بتدریج به «راسک» تغییر نام داده است.

ادریسی توابع تورابان (توران و یا کلات امروزی) را اینچنین ذکر می کند: مهیاک، کیزکیان، سورا، پردان (بمپور)، کشران (و یا «کسرین» ، البته دو روستا بنام «کرشان» و «کُشّان» در سراوان امروزی وجود دارند که ممکن است با منابع ادریسی مرتبط باشند) و مسورجن (روایت ادریسی ازآنجا که توران و یا کلات در طی چندین دوره دارای حکومت مستقل بوده است، قریب بیقین بنظر می آید). مسورجن شهری پرجمعیت و تجاری است که با روستاهای مستقر در سواحل توباران احاطه شده است، روستاها با مرکز شهر 42 مایل فاصله دارند. مسورجن تا «دیره جمنا» 141 مایل و از آنجا تا کنزابون (پنجگور) 175 مایل است.

با جستجو در بسیاری از منابع مرتبط با بلوچستان متاسفانه ردپایی از وجود مکانی بنام «دیره جمنا» نیافتیم، البته «جمنا» ازآنجاکه بزرگترین شاخه از رود «گنگ» و از جنوب هند عبور می کند، نامی آشنا و شناخته شده در هندوستان است.

با این حال اگر «ریگان» (متعلق به محدوده جغرافیایی بلوچستان و واقع در استان کرمان) را همان شهر تاریخی مسورجن فرض کنیم، و شهر جدید «یکمینا» را همان «دیره جمنا» بدانیم، حدسیات ادریسی با نقشه برداری مدرن تا حدودی قابل انطباق خواهد بود.

ریگان در 40 مایلی فهرج واقع شده، البته هرچند این فواصل کاملا دقیق نیست اما از کلی گویی های ادریسی به واقعیت نزدیک تر است.

برچسب‌ها: بلوچستان، مکران، توران، راسک، پهره، کسرکند، گه، باهوکلات، بمپور، پنجگور

http://makrana.blogsky.com