Long live free and united Balochistan

Long live free and united Balochistan

Search This Blog

Translate

تاثیرموسیقی اقوام در ارتباطات و همبستگی بین ایرانیان عبدالسلام بزرگ زاده -


تاثیرموسیقی اقوام در ارتباطات و همبستگی بین ایرانیان
عبدالسلام بزرگ زاده -
- موسیقی فقط یک هنر نیست بلکه ابزاری برای بیان و انتقال فرهنگ،تمدن و تاریخ یک ملت و اقوام است که آمیخته با احساسات و عواطف انسانی هنرمندانه به دیگران تقدیم می شود لذا حفظ و توسعه موسیقی اصیل هر قوم و ملتی موجب جلوگیری از نابودی زبان، آداب و رسوم و فرهنگ اصیل آن قوم شده و باعث ماندگاری هویت فرهنگی آن می شود موسیقی نیز مانند سایر ابزارها می تواند مورد سوء استفاده قرارگیرد و به ابزار ضد فرهنگی تبدیل شود اما موسیقی اصیل به ویژه موسیقی مقامی و محلی اقوام هرگز به ابتذال کشیده نمی شود زیرا ماهیت آن سرشار از اصالت و ارزش است آنگونه که موسیقی هر قوم تبلور فرهنگ اصیل و روحیه هنرمندانه آن قوم محسوب می شود و تعصب مثبت قومی هنرمندان مانع ازکشاندن آن به ابتذال می شود موسیقی یکی از شاخه ها و رشته های هنر است و هنر حد و مرز نمی شناسد موسیقی پیام آرامش است و صلح و دوستی بین ملت ها و اقوام به ارمغان می آورد زیرا درک و حس موسیقی محدود به زبان ، نژاد و مذهب خاص در دنیا نیست بلکه درک احساسات انسانی است و تا مرز بشریت در جهان امتداد دارد زیرا نیاز انسان به موسیقی محدود نیست بلکه فراگیر است و همه انسانها به موسیقی نیاز دارند زیرا موسیقی به ویژه موسیقی اصیل و موسیقی آقوام نه تنها برای خودشان بلکه برای همه انسان ها آرام بخش است و آگر با لباس و پوشش آن قوم آمیخته شود جذابیت دارد .
قیچک نام یکی از سازهای باستانی ایران است و یکی ازاصیل ترین ساز های قدیمی موسیقی بلوچستان می باشد نام دیگر آن سرود یا سروز است به قیچک نواز در زبان بلوچی سرودی می گویند این ساز شبیه کمانچه است با این تفاوت که کاسه ای به بزرگی کاسه تار و دسته ای کوتاه دارد هنگام نواختن روی زانو قرار می گیرد و آرشه یا کمانک آن که از موی دم اسب و دسته کمانی آن از چوب ساخته شده بطور افقی با سیم های قیچک تماس می یابد قیچک را معمولا در بلوچستان می سازند طنین خوشایندی داردو یکی از اصلی ترین آلات موسیقی بلوچی بشمار می آید شکل ساختمانی کاسه و نحوه قرارگیری سیم ها و پرده بندی آن امکان صدا دهی در فرکانس های پایین ، متوسط و بالا را فراهم کرده و برای تولید صداهای زیر و بم مناسب است به همین دلیل صدای آن وسعت زیادی دارد و از نظر اجرای ریتم ها نیز امکان نواختن ریتم های بسیار کند و از طرفی ریتم های خیلی تند را نیز دارد و به عنوان مناسب ترین ساز برای اجرای آهنگ های شاد و غم آنگیز انتخاب می شود ساز قیچک اصلی ترین ساز در نوع حماسی موسیقی بلوچستان است و در انواع دیگر موسیقی بلوچستان از جمله موسیقی صوت و نازینک و موسیقی درمانی گواتی نیز بکار می رود موسیقی حماسی بلوچستان که به موسیقی پهلوانی نیز معروف است تاریخ و حماسه های قوم بلوچ را روایت می کند و موسیقی صوت و نازینک مخصوص مجالس عروسی،جشن ها و اعیاد است
موسیقی بلوچی اگرچه فواصلی بسیار نزدیک به دستگاه راست پنجگاه دارد ولی تنوع فواصل در آن بسیار زیاد است و در نظر اول و با گوش مخاطب معمولی پنهان اما برای گوش موسیقی دانان آشنا و یک نوع شناوری در فواصل به وضوح شنیده می شود موسیقی حماسی بلوچستان که در آن ساز قیچک جزء اصلی آن است و بدون ساز قیچک امکان اجرای آن وجود ندارد یکی از موسیقی های آوازی بلوچی می باشد هرچند بصورت تلفیقی از آواز، تصنیف و گفتار آهنگین خوانده می شود یعنی در یک بیت تصنیف بکار می رود بیت بعدی ممکن است آوازی به خود گیرد بی آنکه قیچک یا همان سرود سکوت کند گاهی هم آواز و تصنیف کنار گذاشته می شود و گفتار آهنگین می شود و قیچک به تنهایی آن را همراهی می کند در موسیقی حماسی بلوچستان علاوه بر آواز و تصنیف برخی جا ها گفتارآهنگین یعنی گفتار موسیقیایی یا نیمه موسیقیایی یا همان ریستاسیون که جزء لاینفک موسیقی حماسی بلوچستان می باشد داریم غنای موسیقی بلوچستان مدیون ساز قیچک است زیرا این ساز به تنهایی صدا دهی هم در طیف فرکانس پایین، متوسط و بالا را دارد و از نظر ریتم امکان اجرای آرام ترین و غم انگیزترین ریتم ها همچون زهیروک و نیز امکان سریع ترین و شادترین ریتم ها مانند سیمرغ را دارد .
قیچک یکی از نادرترین سازهای ایرانی در موسیقی بلوچستان است نقش موسیقی در ارتباطات فرهنگی میان اعضای یک قوم به دلیل برانگیختن احساسات قومی و بیان زبان آن قوم و از همه مهم تر معرفی فرهنگ قومی آنها به دیگران بسیار موثر است واز طرفی چون موسیقی بیان احساسات است و عواطف انسانی بین همه انسانها مشترک می باشد تاثیرزیادی در ارتباطات و همبستگی بین اقوام دارد با ابزار موسیقی می توان تاریخ ،تمدن و فرهنگ یک قوم را بطور مناسب به اقوام دیگر معرفی کرد وآنهارا با مشترکات فرهنگی همدیگرآشنا و از این طریق ارتباط فرهنگی با سایر اقوام برقرار نمود به خصوص چنانچه ابتکار و نوآوری نیز بکار برده شود و تلفیقی بین موسیقی اقوام انجام شود یعنی با ترکیب سازهای اقوام ایرانی آهنگ های اصیل ایرانی و ملی اجرا شود به طور مثال با تشکیل گروهی از تلفیق سازهای هرکدام از اقوام ایرانی سرود های ملی ایران را اجرا نمود به عنوان نمونه سرود ای ایران ای مرز پرگهر را اجرا که نقش بسیار زیادی در همبستگی ملی و ارتباطات فرهنگی بین اقوام ایرانی دارد.تاکنون اکثرا موسیقی هر کدام از اقوام ایرانی بصورت محدود و در جفرافیای قومی همان قوم اجرا شده یا حداکثر در چند کنسرت و جشنواره در تهران یا خارج از کشور به مناسبت های مختلف هر چند سال یک بار با مخاطبین کم اجرا شده است پیشنهاد می شود گروه های موسیقی هر کدام از اقوام ایرانی علاوه بر اجرا در استان های خود در سایر استان ها حضور یابند و اجرا داشته باشند البته مسولین نیز حمایت و مساعدت نمایند تا فرهنگ غنی اقوام ایرانی برای همه ایرانیان معرفی شود رسانه ملی نیز می توانند در معرفی موسیقی اقوام نقش داشته باشد و علاوه برپخش موسیقی هر کدام از اقوام ایرانی در شبکه های استانی از شبکه های ملی و ماهواره ای نیز موسیقی اقوام ایرانی پخش شود تا مخاطبین بیشتری از موسیقی غنی اقوام ایرانی بهره ببرند و درک مناسبی ازفرهنگ اقوام ایرانی از طریق موسیقی و سازهای ایرانی داشته باشند.
می پردازیم به موسیقی یکی از اقوام اصیل ایرانی یعنی موسیقی قوم بلوچ زیرا قوم بلوچ به عنوان یکی از اقوام اصیل آریایی و ایرانی هنوز از اصالت و غنای باستانی خود برخوردار است و کمتر دستخوش تغییرات قرار گرفته و محتوی ایرانی و باستانی خود را هنوز همراه دارد.
موسیقی بلوچستان، یادگاری از ادوار مختلف تاریخی است که فرهنگ و تمدن ایران باستان را در این گوشه از سرزمین، تداعی می کند. طنین موسیقی سنتی و مذهبی بلوچستان از شمال گرفته تا جنوب، یادآور خاطره های خوش و تلخی است که برگرفته از احساسات پاک و دلنشین مردم غیور و مرزدار کشورمان در این منطقه از ایران است.
موسیقی مقامی بلوچستان در میان تمام موسیقی هایی که در نواحی مختلف ایران وجود دارند از ماهیت و کیفیت ویژه ای برخوردار است. تنوع ملودیک و ریتمیک آثار و نوازندگان صاحب نام و وجود سازهای با بافت و ساخت متفاوت با سازهای دیگر مناطق ایران جلوه ای خاص به موسیقی این خطه از کشورمان داده است.
موسیقی بلوچستان تحت تاثیر متقابل فرهنگ های بلوچی و هنری و موسیقی سایراقوام قرار گرفته و باعث شده که طی چند قرن اخیر از تاثیرات موسیقی هنری دور نماند و در اجرای ترانه ها و نواهای موسیقی محلی مان نوازندگان بلوچ با ادوات موسیقی خود تاثیرات این اختلاط هنری را عینا به گوش ما برسانند.
مقام های موسیقی در بلوچستان شامل:
موسیقی مقامی بلوچستان دارای مقام های زیادی است مقام موسیقی را در زبان بلوچ مکام یا زهیروک می گویند که معادل دستگاه موسیقی در موسیقی سنتی ایران است و هر کدام از زهیروک ها دارای گوشه های موسیقی که در اصطلاح محلی به آن طرز می گویند.
نام زهیروک های موسیقی بلوچی یعنی دستگاه های موسیقی که سازها می بایست در آن دستگاه کوک شوند عبارتند از:
.1کلیان
.2بیاک یا چیهال
.3کردی
.4زامران
.5میانگ
.6بشگرد
.7رمی
.8بهروی
.9شیربام
.10زهیری
.11سیم یا رند
.12 دشتیاری یا باهو
.13 لیکو سرحد
.14لیکوسوران
.15اشرف درا
.16صلات
.17مثال
.18 جدگال
.19هودیان
.20جیرفتی
.21 کبله
مراحل کوک ساز ها در موسیقی بلوچی عبارتند از:
.1 راست ساز
.2 جاڈان
.3 شیربام
انواع موسیقی بلوچی از نظر محتوا و مناسبت عبارتند از:
.1 صوت و نازینک
.2 حماسی
.3 گواتی
.4موسیقی عرفانی
.5موسیقی پیر و پتر
.7 شپتاکی
.8 لیلو
.9موسیقی سهت و زیور
موسیقی در بلوچستان انواع مختلفی دارد: نعت و غزل که همان موسیقی عرفانی بلوچستان است و سازهای به کار رفته در این موسیقی، رباب و تنبورک می باشد. صوت و نازیک، با ترانه و آواز همراه است. آهنگ های صوت متنوع نیست و یکنواختی آشکاری در آن مشاهده می شود اما ترانه های صوت کاملا متفاوت می باشد. در آهنگ های نازیک تنوع زیادی دیده می شود که در مراسم عروسی نواخته می شود. موسیقی حماسی و پهلوانی، وقایع تاریخی و حماسی بلوچستان را بیان می کند و در مجالس بزرگان توسط پهلوانان و همراهانش اجرا می شود. موسیقی درمانی که به این موسیقی به اصطلاح گواتی می گویند که برای درمان بیماری های روحی به کار می رود. موسیقی سپت، این نوع موسیقی توسط زیورآلات زنان نواخته می شود.
هر چند تلفیق موسیقی بلوچستان با مراسم و سنن قومی باعث شده که تا این حدحفظ شود اما با پهنای گسترده ای که دارد تقسیمات فراوان و نام ها و واژه های بسیاری پدید آورده و همانند موسیقی سایر اقوام ایرانی نشانه های زیادی از فرهنگ اصیل ایرانی و باورهای اسلامی دارد.
ترانه های عامیانه بلوچستان در مراسمات و اعیاد، جایگاه ویژه ای دارد که در مراسمات عروسی و ختنه سوران و بویژه اعیاد خوانده می شود.
۱) سپت (صفت) به معنای پرستش و تمجید آهنگی که هنگام تولد نوزاد به مدت۱۴ روز زنان آن منطقه به صورت دسته جمعی این ترانه را می خوانند. موضوع متن این اشعار، خدا، رسول و بزرگان دین می باشد.
وزبت پس از زایمان به صورت گروهی توسط زنان خوانده می شود.
۳) شپتاکی اجرای این ترانه پس از وضع حمل توسط بستگان خوانده می شود، معمولا دسته جمعی و میان دو گروه از خوانندگان متناوبا به صورت سوال و جواب تعویض می گردد.
۴) لار و ششگانی در شب ششم تولد نوزاد خوانده می شود.
۵) لیلو در حقیقت همان لالایی است با آهنگی کشیده و ملایم
۶) سوت (صوت) آهنگ های شاد همراه با ترانه هایی در مورد زیبایی های طبیعت می باشد.
۷) نازیک به معنی ستایش است برای شش شب مراسم عروسی اجرا می شود.
۸) لارو و هالو در آخرین روز مراسم عروسی اجرا می گردد
۹) شعر آوازی است که متن آن داستان های حماسی، عشقی، وقایع تاریخی، رویدادهای اجتماعی و پند و اندرز است و در واقع نوعی داستان سرایی همراه با اجرای موسیقی است.
۱۰) زهیرک در قدیم در هنگام کار روزانه توسط زنان خوانده می شده است.
۱۱) موتک یا مودک ویژه مرثیه و مراسم عزاداری وترحیم است
۱۲) امبا ویژه ماهیگیران است و به شکل گروهی خوانده می شود
۱۳) گواتی، گواتی نوعی بیماری روحی است بیشتر در زنان مشاهده می شود که با اجرای ترانه گواتی این بیماری از بین می رود.
۱۴) دمال
۱۵) مالد یا پیرپتر از دیگر ترانه هاست.
همچنین در موسیقی بلوچستان سازهای منحصر به فردی استفاده می شود از جمله آلات زهی؛ این ساز اساسا سازی محلی است و در نواحی خراسان وسیستان و بلوچستان نواخته می شود. آلات ضربی؛ دهل و دایره از سازهای ضربی هستند. قیچک؛ یکه تاز میدان بلوچی است. این ساز شبیه به کمانچه بوده با این تفاوت که کاسه ای به بزرگی کاسه تار و دسته ای کوتاه دارد. رباب؛ این سازدرنوع موسیقی عرفانی از ابزار اصلی به شمار می رود و نواختن این ساز در مراسم مولودی و موسیقی عرفانی در منطقه بلوچستان مخصوصا در منطقه پیرآباد قدمتی۷۰۰ ساله دارد. تنبورک؛ این ساز شباهت زیادی به سه تار دارد. در نوع موسیقی حماسی، تنبورک نواز را پهلوان و در موسیقی عرفانی و صوت، تنبورک نواز به تنبورکی مشهور است. سرنا؛ مخصوص مراسمات عروسی است. دهل بزرگ؛ همراه با سرنا بوده و بدنه آن چوبی است. تیمبوک دهلک دهل مگرمان دهل بزرگ لیوا سیمرغ بنجو دونلی (ساز محلی بمپور) طشت وکوزه و دوکر از دیگر سازهای بلوچستان است.
همچنین موسیقی بلوچستان بر گرفته از حکمت معنوی ومولود فرهنگ اصیل این دیار و دارای قدمتی کهن است. در موسیقی سازی انواع سازهای محلی از جمله قیچک نی دایره سرنا و ساز و دهل استفاده می گردد که توسط هنرمندان بومی در خور منطقه ساخته می شد و در کنار موسیقی آوازی و مقامی که بر گرفته از احساسات مردم است و ردیف ها و آوازها به صورت دوبیتی ها رباعی ها و لالایی ها به مناسبت های مختلف اجرا می گردد.
آیین ها و مراسمات بسیاری در بین مردم بلوچستان رواج دارد، از جمله مراسم حشر که آیین کهن لایروبی بسترقنات است و در حال حاضر نیز این عمل دربلوچستان انجام می گیرد. در این مراسم هیچ سازی شرکت ندارد به جزصدای افرادی که در حین انجام کار ترانه هایی را با خود زمزمه می کنندمراسم جشن فصل خرما به نام جشن هامین. مراسم جشن گندم؛ برگزاری جشن به مناسبت برداشت گندم و شکرگزاری برگزار می شود. آیین های مذهبی؛ اعیاد و مراسم سحرخوانی و رمضان و مراسم عزاداری در ماه محرم. آیین های ملی؛ جشن عید نوروز.
موسیقی مذهبی دربلوچستان شامل سحر خوانی به همراه ساز کوبی آوازهای نیمه رمضان اجرا می شود.
موسیقی و آواهای کار در بلوچستان
موسیقی بلوچستان با زندگی مردم بلوچ پیوند خورده است ،بدین معنا که در تمام مراحل زندگی کاربرد دارد. در بلوچستان آن دسته از مشاغلی که در آن شغل ها موسیقی همراه با انجام کار اجرا می شود
-آواهای زنان بلوچ هنگام سوزندوزی:
گلین بانک وتی بانا گل بانو نشسته در خانه
گودا دوچی سرزانا مشغول سوزندوزی است
گودا دوچی همگ روچا هر روز سوزندوزی می کند
بلوچانی چکن دوچا وطراح چَکن (یکی ازنقوش اصیل بلوچی ) را می دوزد
-آواهای حصیربافان بلوچ هنگام کار:
برات تیچک و کپاتانا برادر مشغول حصیر بافی سبد حصیری و جای نان حصیری است
تگرد و روپک و پاتانا مشغول بافت زیر انداز حصیری و جاروی حصیری است
گوپیت پر بند و سپتانا سبد بزرگ و کمربند حصیری مخصوص بالا رفتن از درخت خرما سواس و سند و ساتانا کفش های حصیری و طناب حصیری می بافد
-آواهای گلیم و قالی بافان بلوچ هنگام کار:
بلوچی جلک و تچکا گلیم زیبای بلوچی را
نه گوپته هیچ کس و هیچکا هیچ کس غیر از بلوچ نه بافته است
-آواهای زنان بلوچ هنگام کار با آسیاب دستی:
هشّان بی بی فاطمه با یادونام سنگ آسیاب دستی حضرت زهرا(س)
دانان ءَ دُرشین ما شما گندم های خود را آسیاب تا برکت داشته باشد
-آواهای مخصوص ماهیگیران هنگام کار:
بوجیگ من زرانت کشتی و قایق روانه دریا شد
الله مئی نگهبان خداوند نگهبان او باشد
هل هل هلیاسی هل هله در دریا موج می زند
هل هل هلیاسی هل هله در دریا موج می زند
-آواهای چوپانی و رمه داران بلوچ:
الله یا خدا دادانی یا الله یا خدای بخشنده
میش ئی یون بدی ساڈانی و میش و گوسفند به من عطا کن تا پرورش دهم
الله یا خدا دادانی یا الله یا خدای بخشنده
شات کن منگهین ماتانی شاد کن دل مادرم را
-آواهای خرما چینی و فصل خرما یعنی هامین
مچکدگ هامین لایق سیل انت در فصل خرما نخلستان تماشایی است
هر کجا گردی په دل ءِ میل انت هرکجا گردش میکنی باب میل است
وهدءِ هامین ءَ کل بلوچ شادانت فصل خرما همه بلوچ ها شادانند
چه گم و رنجان کلان آزادنت از غم و رنج همه آزادند
من بلوچانی میتگ ءِ بِراهان فصل خرما آبادی منظره تماشایی دارد
په بلوچ جوانین من مرا گاهان برای بلوچهای اصیل بوستان زیبایی دارد
فصل خرما(هامین) به چهار مرحله کار تقسیم می شود
مرحله اول کار یعنی مچ ایوار
مرحله دوم کار یعنی مچ بند
مرحله سوم کار یعنی مچ سند
مرحله چهارم کار یعنی مچ بُر
که در هر مرحله از کار نواها و آواهای مخصوص آن مرحله اجرا می شود گروه گلداز بلوچستان به سرپرستی عبدالسلام بزرگ زاده ، آهنگساز وخواننده استاد گل محمد بلوچی با همکاری استاد موسی بلوچ دونی نواز و عبد الرحمن بلوچ نوازنده تنبورگ و محمد نیک نژادنوازنده دهلک موسیقی کار هر چهار مرحله را پس از ارائه مقاله اینجانب در خصوص موسیقی کاردر بلوچستان اجراخواهند کرد.
موسیقی بلوچستان با زندگی مردم بلوچ پیوند خورده است ،بدین معنا که در تمام مراحل زندگی کاربرد دارد. در بلوچستان آن دسته از مشاغلی که در آن شغل ها موسیقی همراه با انجام کار اجرا می شود عبارتند از :
- شخم زمین
- بذرپاشی
- درو گندم
- خرمن و خرمن کوبی
- خشت زنی و بنّایی
- ماهی گیری
- قبر زنی
- تقسیم آب و میرآبی
- خرما چینی و فصل خرما
- زرگری و اوسا کاری
- سوزندوزی
- حصیربافی
- چوپانی و رمه داری
با توجه به تنوع مشاغلی که هنگام کار از موسیقی کار بهره میگیرند در می یابیم که در بسیاری از مشاغل در بلوچستان اولین
ابزار برای انجان کار موسیقی است و بسته به نوع شغل بعد از موسیقی برای انجام کار از ابزار های خاص آن شغل استفاده می شود. در بلوچستان برای اجرای موسیقی کار که برای مشاغل مختلف بکار می رود یا از ادوات معمول موسیقی بلوچی مانند قیچک – تنبورک – رباب – بنجو – نی – دونی – دُهل – دوکر – طبلک – طشت کوزه – چنگ و سیمرغ (سازی که از ترکیب قیچک ،بنجو و تنبورگ ساخته شده) استفاده می شود.
1- قيچك
كه نام ديگرش سرود يا سروز است. به قيچك نواز، سرودي مي‌گويند. اين ساز شبيه كمانچه است با اين تفاوت كه كاسه‌اي به بزرگي كاسه تار و دسته‌اي كوتاه دارد. هنگام نواختن روي زانو يا زمين قرار مي‌گيرد و آرشه يا كمانك بطور افقي با سيم‌ها تماس مي‌يابد. قيچك را معمولاً در بلوچستان مي‌سازند، طنين خوشايندي دارد و در آهنگهاي بلوچي خصوصاً‌ موسيقي نوع دوم يعني صوت و نازينك يكه تاز ميدان است. صداي آن وسعت زيادي دارد به همين دليل به عنوان مناسبترين ساز براي اجراي آهنگهاي شاد و غم انگيز انتخاب مي‌شود. از نظر كاركرد و قدرت اجراي آهنگهاي مختلف مي‌توان قيچك را با ويلن مقايسه كرد.

2- تنبورگ
شباهت زيادي به سه تار دارد. در نوع موسيقي حماسي تنبورگ نواز را پهلوان و در موسيقي عرفاني و صوت تنبورگ نواز به تنبورگي مشهور است. تنبورگ سه سيم بيشتر ندارد و روي دسته آن بر خلاف سه تار پرده‌ها مشخص نيست و فقط براي آكورد گرفتن و همراهي با سازهاي ديگر مناسب است، البته در موسيقي عرفاني بعضي از دراويش در روستاي پيرآباد سراوان با تنبورگ‌نت نيز مي‌زنند.

3- رباب
بيشتر محققين و كارشناسان موسيقي بلوچستان در اينكه رباب را هم از نظر اصالت منطقه‌اي در رديف قيچك و تنبورگ بگذارند، ترديد دارند به نظر اينجانب با توجه به اينكه رباب در نوع موسيقي عرفاني ابزار اصلي مي‌باشد و اجراي مراسم مولودي و موسيقي عرفاني نيز در پيرآباد سراوان بيش از هفتصد سال قدمت دارد. مي‌توان رباب را جزء ادوات اصيل موسيقي عرفاني بلوچستان به شمار آورد. اين ساز شباهت زيادي با سه تار دارد البته رباب بلوچي هجده تار دارد و طريقه گرفتن و نواختن آن مثل تنبورگ است، با اين تفاوت كه تنبورگ را با انگشت سبابه زخمه مي‌زنند و رباب را با مضراب روي دسته رباب دو پرده بسته‌‌اند و به علت كثرت تعداد سيمها با همين دو پرده مي‌توان نتهاي زيادي را نواخت. روي كاسه رباب با پوست بره پوشانده شده و خرك كه سيمها روي آن قرار مي‌گيرند ارتعاشات صوتي سيم‌ها را به داخل كاسه هدايت مي‌كند روي پوست قرار گرفته و صداي ساز را طنين دلنشين مي‌دهد. كوك رباب بسيار مشكل و حساس است، زيرا در اثر هواي گرم و مرطوب پوست باز مي‌شود و فشار خرك سيمها را حركت داده و كوك سيمها به هم مي‌خورد، به همين دليل هواي خشك و سرد مناسب ترين حالت را براي كوك رباب ايجاد مي‌كند و صداي آن بهتر مي‌شود و هنگام سحرگاهان كه هوا اينگونه است كوك رباب را بالا مي‌برند كه به آن شير بام مي‌گويند. در اين موقع صداي بسيار دقيق و دلنشين دارد.

4-بنجو
يكي ديگر از ادوات موسيقي بلوچستان است كه صداي شلوغ و رسايي دارد. به هنگام نواختن يك سر آن را روي زانو و سر ديگرش را روي زمين مي‌گذارند و با دست راست با مضراب زخمه مي‌زنند و با دست چپ يكي از دكمه‌هاي فلزي را فشار داده تا ميله متصل به دكمه سيمها را قطع كند و پرده را تغيير دهد و با كم و زياد كردن فشار انگشتان روي دكمه‌ها هر نت طنين خاصي مي‌يابد.

5- ني
از ديگر ابزارهاي موسيقي بلوچستان كه صداي سوزناك و غم انگيز دارد، ني است كه از چوب ني ساخته مي‌شود. نوازنده آن را نلي مي‌گويند و در موسيقي گواتي نيز از ني استفاده مي‌شود. علاوه بر نوازندگي تك ني در بلوچستان دو ني نيز نواخته مي‌شود كه به آن دو نلي مي‌گويند. در حال حاضر تنها نوازنده دو ني در ايران كه در جشنواره پارسال و امسال جايزه ويژه جشنواره فجر را دريافت كرد، استاد پير جناب شير محمد اسپندار مي‌باشد كه اهل بمپور ايرانشهر است و متأسفانه شاگردي كه كار ايشان را دنبال كند ندارد.
6- ڈوكر
دهل نيز مي‌گويند. اين وسيله هميشه گروه را همراهي مي‌كند و از اين جهت ضرب را به خاطر مي‌آورد، ولي با اين تفاوت كه ضرب را از يكسو مي‌نوازند و دوكر را از دو طرف با ضربه‌هاي محكم بر پوست زخيم مي‌كوبند. دوكر نواز را دوكري مي‌گويند.

7- طشت و كوزه
از سازهاي قديمي بلوچستان است كه هم اكنون رو به فراموشي مي‌رود و به ندرت مورد استفاده قرار مي‌گيرد. البته چند سالي است كه مجدداً توسط گروه ماشاءالله بامري در ايرانشهر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
8- چنگ
سازی است فلزی که میان دولب با دندان ها نگه داشته می شود و با انگشت دست نواخته می شود شبیه زنبورک با اندکی تفاوت
9- سيمرغ
سازي است كه توسط استاد جمعه در سراوان ساخته شده كه صداي آن تركيبي از صداي رباب، بنجو و تنبورگ مي‌باشد
و یا از خود ابزار های کار مربوط به آن شغل به عنوان صدادهی و اجرای موسیقی استفاده شده و تک خوان و گروه کر با آواهای مخصوص همراهی می نمایند مانند استفاده از سه شاخه گندم پرانی در خرمن کوبی گندم و دسته چوبی آن که هنگام جدا سازی ساقه و گندم با استفاده از باد و سه شاخه هم زمان با انجام کار بصورت گروهی دور خرمن گندم می چرخند و یک در میان سه شاخه و دسته چوبی آن را به سه شاخه و دسته چوبی نفرات دو طرف می زدند وبا آهنگ خاص این کار ادامه پیدا می کرد و صدایی تولید می شد که شبیه صدای طبلک بود و صدای حاصل از به هم زدن سر شاخه ها شبیه صدای تنبورگ بود و در یکی از مشاغل یعنی زرگری و اوسا کاری با استفاده از چکش و سندان صداهایی شبیه صدای بنجو تولید می شود و زرگر و شاگردانش آواهای مخصوص را می نوازند همچنین در شغل میر آب ها و تقسیم آب استفاده از طاس و کوزه که مخصوص تقسیم آب و سنجش زمان است. هنگام کار که دور تا دور برکه آب و جایگاه مخصوص میرآب تعدادی از دستیاران او و همچنین افرادی که برای هدایت آب و آبیاری زمین تعیین شده و در حلقه میرآب نشسته اند با استفاده از آب و کوزه و طاس آهنگ هایی اجرا و نواهای ویژه این کار نواخته می شود. این موارد مثال هایی هستند که از خود ابزار های کار برخی از مشاغل به جای ادوات معمول موسیقی برای اجرای موسیقی کار آن شغل استفاده می شده.
موسیقی کار در بلوچستان را از حیث نوع ادوات موسیقی که مورد استفاده قرار میگیرد به سه نوع می توان تقسیم کرد:
1- موسیقی کار که با ادوات معمول موسیقی در برخی مشاغل هنگام کار اجرا می شود
2- موسیقی کار که به جای ادوات معمول موسیقی از خود ابزار های انجام کاربرخی از مشاغل استفاده می شود
3- در بسیاری از مشاغل که فقط آواها و نواهای خاص آن شغل بصورت گروهی یا تک خوانی و کر اما بدون استفاده از ادوات معمول موسیقی و بدون استفاده از ابزار های کار آن شغل نواخته می شود
در بلوچستان در برخی از مشاغل موسیقی نقش کلیدی و تعیین کننده ای دارد یعنی انجام کار و در برخی موارد ادامه کار بدون موسیقی امکان پذیر نخواهد شد بطور مثال شرایط آن شغل به گونه ای است که توسط چند نفر می بایست کار انجام شود و کار پایان یابد نفر اول بخشی از کار را انجام داده و ضمن کار با اجرای موسیقی خاص آن مرحله با صدا های خاصی پایان می یابد تا در ادامه کار به فرد دوم که درهمان لحظه مشغول انجام مقدمات کار مرحله دوم می باشد محوّل گردد به عنوان مثال در خرما چینی و فصل خرما که در اصطلاح محلی به آن فصل هامین می گویندو خود به چهار مرحله تقسیم می شود در مرحله دوم یعنی مچ بند که خوشه های خرما سنگین شده و می بایست اولین فرد از درخت خرما بالا رفته و خوشه های سنگین خرما را با طناب حصیری به شاحه های بالا تر محکم می بندد و هم زمان مشغول نواختن آواهای ویژه این مرحله و همچنین اجرای موسیقی با ایجاد صدا توسط شاخه و برگ درخت خرما و ساقه خوشه می باشد و از طرفی طناب حصیری او تمام شده و نوبت کاری این فرد پایان یافته است و فرد دیگر که روی زمین با تعدادی از همراهان دور تا دور درخت خرما حلقه زده و مشغول بافتن طناب حصیری هستند می بایست جایگزین فرد اول بشود و فرد اول از درخت خرما پایین آمده و نفر دوم به همراه طناب های حصیری که بافته از درخت خرما بالا رفته و کار را ادامه دهد با ایجاد صدایی ویژه توسط فرد اول در واقع به فرد دوم اطلاع داده می شود تا او آماده باش و موسیقی مشخصی که با استفاده از شاخه درخت خرما اجرا شده و نواختن آوای ویژه پایان کار فرد اول وشروع کار فرد دوم اعلام می شود . حال چنانچه موسیقی را از این کار جدا کنیم وقطع نمائیم ویا از همان ابتدا این کار را بدون موسیقی شروع نمائیم برای ادامه کار و اطلاع رسانی دچار مشکل شده و ادامه کار امکان پذیر نخواهد بود .
نمونه های دیگر از ضرورت اجرای موسیقی در برخی از مشاغل وجود دارد از جمله در شغل میرآب ها و تقسیم آب .
در پایان و قبل از اجرای موسیقی کار ویژه فصل خرما که توسط گروه گلداز بلوچستان اجرا می شود .اشاره به دو نوع موسیقی ویژه که متاسفانه منسوخ شده و می بایست مجدداً باز سازی واحیا شوند و هر کدام پژوهشی جداگانه می طلبند را مطرح تا با همکاری و راهنمایی اساتید گرامی همچون استاد ارجمند محمد رضا درویشی و پژوهشگر گرامی جناب آقای هوشنگ جاوید بتوانیم این دو نوع موسیقی بلوچستان را که منحصر به فرد می باشند معرفی نمائیم.
1- موسیقی سَهت و سینگار که توسط گروهی از زنان بلوچ وبا استفاده از زیور آلات خود به جای ادوات معمول موسیقی اجرا می شده.
2- موسیقی درینبوک که توسط گروهی از جوانان هنگام شنا در برکه های آب قنوات و با استفاده از دست و آب صدا ایجاد و آهنگ هایی را اجرا می نمودند و اینجانب برای اجرای آن در سالن پیشنهاد ساخت سازی جدیدی به نام ساز درینبوک که شامل تعدادی کوزه ی سفالی کوچک و بزرگ با آب و بدون آب که نت های موسیقی با تنظیم مقداراب آنها تنظیم خواهد شد و با کف دست به دهانه کوزه ها بصورت کوبه ای ضربه زده می شود را دارم.
به امید انکه موسیقی ایران را جهانی کنیم
پایان.
عبدالسلام بزرگ زاده
پژوهشگر موسیقی بلوچستان
10/7/1390

No comments:

Post a Comment