جاسوسی حکومت ایران در شبکه‌های اجتماعی

حمید رضایی

این گزارش میدانی درباره بی‌توجهی کاربران اینترنت در ایران نسبت به فعالیت‌های جاسوسی حکومت برای پیگرد کسانی است که به شکلی مخالف نظام حاکم یا برخی کارکردهای آن هستند.

مصونیت نسبی‌ای اگر وجود دارد، به انبوه بودن کاربران ایرانی و غلبه جو زاویه داشتن آنان با رژیم بر می گردد. با وجود این مصونیت نسبی ناشی از پرشماری، بایستی ضمن اینکه شجاعت مدنی داشت و استفاده آزادانه از اینترنت را حق دانست، به نکات امنیتی هم توجه کرد و از وجود شکارچیان انسان که در نهادهای مختلف حکومت کار می‌کنند، آگاه بود.

وابستگی یک جمعیت چند میلیونی از ایرانیان به فیس‌بوک و سایر شبکه‌های اجتماعی مسئله‌ای غیر قابل انکار است.

زندگی فیس‌بوکی و بگیر و بندها

وابستگی یک جمعیت چند میلیونی از ایرانیان به فیس‌بوک و سایر شبکه‌های اجتماعی مسئله‌ای غیر قابل انکار است.

به دلیل شمار بالای کاربران فیس‌بوک در ایران که رقمی بین چهار تا پنج میلیون نفر برآورد شده، می‌توان ادعا کرد که این مسئله یک مسئله اجتماعی و کلان محسوب می‌شود. در این وضعیت از زندگی‌‌های فیس‌بوکی صحبت می‌شود، اما واقعیت این است که در نبود آزادی‌‌های اجتماعی در ایران و به دلیل محرومیت جوانان ایرانی از ابتدایی‌ترین حقوق برای انجام امور خصوصی خود، آنچه ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی از خود نشان می‌دهند نمایی از آن چیزی است که می‌خواهند باشند و به دلیل موانع قانونی امکان آن را ندارند.

بسیاری از کاربران اینترنت و شبکه‌‌های اجتماعی در ایران دقت چندانی به حفظ حریم شخصی خود و حفظ اطلاعات خود در دنیای مجازی ندارند و یا به تنظیمات امنیتی اکانت‌های خود بی‌توجه هستند. بخشی از این افراد خطر سرقت اطلاعات شخصی را جدی نمی‌دانند.

از طرح مسائل سیاسی تا نشر آزادانه‌تر آثار هنری و محصولات ادبی، از اطلاع رسانی پیرامون برنامه‌هایی که امکان اعلام آن در رسانه‌های داخلی وجود ندارد تا فرا رفتن از محدودیت‌های مکانی و یافتن آدم‌هایی که به افکار و نظرات فرد نزدیک‌تر باشد، همه‌جور استفاده‌ای از شبکه‌های اجتماعی می‌شود، اما مگر می‌شود ایرانیان در جایی حاضر باشند و مقامات جمهوری اسلامی به آنها اجازه بدهند آب خوش از گلویشان پایین برود؟

در خرداد ۹۳ سه شهروند اهوازی به اتهام ایجاد صفحاتی در فیس‌بوک هرکدام به سه سال زندان محکوم شدند. به جرم عضویت در فیس بوک یک سال حبس صادر می‌شود.

در راستای مقابله با جرایم علیه اخلاق و عفت عمومی در فیس بوک افرادی بازداشت می‌شوند.

در تیرماه سال ۹۳، شعبه ۲۸ دادگاه انقلاب، هشت فعال شبکه روابط اجتماعی فیس‌بوک را در مجموع به حدود ۱۲۷ سال حبس محکوم کرد.

به تازگی فرمانده انتظامی شهرستان ملایر در استان همدان از محکومیت ۲۲ فعال فیس‌بوکی در این شهرستان خبر داده است و این قصه سری دراز دارد.

سئوالی که پیش می‌آید این است که آیا شهروندان کشورمان توجهی به زیر نظر بودن این فضای مجازی توسط پلیس و نیروهای امنیتی ایران دارند و مراقب امنیت خود هستند؟

رصد و پایش مستمر فضای مجازی

علی میراحمدی قائم مقام رئیس پلیس فتا (فضای تولید و تبادل اطلاعات) می‌گوید: «ارتقای امنیت فضای مجازی از طریق رصد و پایش مستمر این فضا مهم‌ترین هدف پلیس فتا است. به عموم کاربران توصیه می‌کنم در خصوص رعایت قوانین و مقررات و پرهیز از ارتکاب هرگونه جرمی در فضای سایبری مراقب باشند چرا که پلیس بر آنچه در این فضا می گذرد اشراف کامل دارد.»

پریا معتقد است که «در وضعیت امروز جامعه ما» نباید در فضای مجازی با اسم و مشخصات واقعی حضور داشت»

در اکثر مواقع از نظر پلیس فتا هر کسی که به جرم فعالیت در فیس بوک بازداشت می‌شود جاسوس، روسپی، وابسته به بیگانگان و یا دارای جرایمی خلاف عفت و اخلاق است و جرم دستگیرشدگان از قبل مشخص و اثبات شده است.

متین، دانشجوی سال دوم، می‌گوید: «من چون روی فیس بوک کار خاصی انجام نمی‌دهم تا به ‌حال توجه نکرده‌ام. راستش وقتی خبرها را می‌خوانم که حکم‌های سنگین زندان می‌دهند من باور نمی‌کنم آدم عادی باشند. نمی‌دانم چرا این افراد را بازداشت می‌کنند.»

محمود آرایشگری ۲۷ ساله و برعکس متین معتقد است «فیس‌بوک شوخی‌بردار نیست» و توضیح می‌دهد: «رفقای ما دو تا سیستم داشتند. ماشین را فروخته بودند و سیستم را باز کرده بودند و گذاشته بودند خانه. به من گفتند اگر با مشتری‌‌هایت صحبت کردی و کسی خواست به ما معرفی کن. یک نفر به ما گفت چرا روی فیس‌بوک نمی‌گذاری؟ آنجا راحت مشتری پیدا می‌شود. یادمان داد کجا برویم. رفتیم و روی چند تا گروه نوشتیم که سیستم این است و قیمت‌اش این است. اولی فروش رفت، دومی را هم نوشتیم. یک روز زنگ زدند از پلیس امنیت که بلند شو بیا. من فکر کردم بابت مغازه است و اشتباهی رفتم اماکن ولی گفتند اینجا کارت ندارند و باید بروی پلیس امنیت. رفتیم آنجا و چشم‌تان روز بد نبیند، گیر دادند که روی اینترنت سیستم فروشی راه انداخته‌ای. ما را کشیدند به دادگاه. پنچ ماه از کار و زندگی انداختند.»

در اکثر مواقع از نظر پلیس فتا هر کسی که به جرم فعالیت در فیس بوک بازداشت می‌شود جاسوس، روسپی، وابسته به بیگانگان و یا دارای جرایمی خلاف عفت و اخلاق است و جرم دستگیرشدگان از قبل مشخص و اثبات شده است.

پریا معتقد است که «در وضعیت امروز جامعه ما» نباید در فضای مجازی با اسم و مشخصات واقعی حضور داشت و می‌گوید: «اینقدر آدم فضول داریم که آدم باید خیلی حواسش جمع باشد به خصوص دخترها. پلیس و اطلاعات که برای سیاسی‌‌هاست. کسانی که مطلب سیاسی می‌نویسند باید حواس‌‌شان جمع باشد. یکی از دوستان من در زمان انتخابات مطلب پخش می‌کرد. برایش پیغام می‌گذاشتند و فحش‌های زشت می‌نوشتند. تهدید می‌کردند.»

پیمان چند ماهی است که از سربازی برگشته و به دنبال کار است. او بیشتر وقت خود را با شبکه‌‌‌های اجتماعی مختلف پر می‌کند، اما می‌گوید که «یاد گرفته‌ام با اسم و عکس خودم کاری نکنم».

از او می‌پرسم: در اینترنت چه کاری انجام می‌دهد که نیاز به مخفی نگهداشتن هویت خودش دارد؟

او می‌گوید: «کاری نمی‌کنم. آن زمان که دلار گران شد من کمی دلار خریدم. هر روز خبرها را چک می‌کردم که ببینم قیمت دلار چقدر بیشتر می‌شود. یک زمانی شایعه شد که قیمت‌‌ها قرار است پایین بیاید. خیلی کامنت بود. هشتاد و شش نفر قبل از من کامنت گذاشته بودند. من فقط نوشتم که قیمت بالاتر می‌رود و خبر پایین آمدن قیمت دلار شایعه‌سازی است. به خدا نه فحش نوشتم و نه حرف بدی زدم. زنگ زدند خانه و احضار کردند. آنجا گفتند از طرف پلیس فتا شکایت شده است و تو در بازار ارز اخلال کرده‌ای. هشت ماه زندان برایم نوشتند که رفتیم تجدید نظر و شد چهار ماه. دو ماه زندان بودم و بقیه‌اش را به خاطر اینکه سابقه نداشتم عفو گرفتم.»

یکی از فعالان سیاسی ایران که در فضای مجازی نیز فعالیت دارد می‌گوید که اهمیت بالایی به حفظ مسائل امنیتی خود می‌دهد و می‌گوید: «من ترسی از مردم ندارم. در اینترنت چیزی وجود ندارد که نگران باشم کسی از آن مطلع بشود. ترس بیشتر ما یا حداقل ترس من به شخصه از خود کسانی است که ادعا دارند می‌خواهند امنیت اطلاعات مردم را تضمین کنند. من از خود پلیس می‌ترسم. اینکه می‌گویم پلیس، منظورم همه کسانی است که دنبال پرونده‌سازی برای مردم هستند.»

کار پلیس فتا بررسی کلاهبرداری‌های اینترنتی نیست

یک فعال دانشجویی معتقد است: «کار پلیس فتا درباره دزدی اینترنتی و کلاهبرداری از حساب‌‌های بانکی است.»

او فکر می‌کند: «آنها کاری به مسائل سیاسی ندارند. مسائل سیاسی را وزارت اطلاعات پیگیری می‌کند.»

درصد بسیار کمی از کاربران اینترنت در داخل ایران از ترفند‌های حملات سایبری آگاهی دارند

در مقابل یکی دیگر از فعالان دانشجویی که به خاطر دیدار با یک دانشجوی سیاسی از زندان آزاد شده از طرف کمیته انضباطی دانشگاه خود به مدت دو ترم از تحصیل محروم شده است می‌گوید: «در کشور ما هر وقت کسی بازداشت می‌شود، مردم آن را به وزارت اطلاعات نسبت می‌دهند. راستش من نمی‌دانم مثلاً وزارت اطلاعات چطوری اینترنت را زیر نظر دارد؟ ما هم فکر می‌کردیم کار اطلاعات است تا اینکه خبر دادند که از طرف پلیس فتا عکس‌های ما را روی فیس‌بوک دیده‌اند و فرستاده‌اند برای دانشگاه. کسی که عکس‌ها را گرفته بود جوری تنظیم کرده بود که عمومی باشد تا روی صفحه ما که در عکس‌ها تگ شده‌ایم دیده شود. برای همین راحت دست آنها افتاده بود.»

محمد اهل ارومیه است. او از ماجرایی که مربوط به پسر عموی خود است می‌گوید: «دوستانش سرباز بودند. مرخصی گرفته بودند و آمده بودند خانه پسر عمویم. شام و قلیان و… یک از آنها که تا به حال با فیس بوک کار نکرده بوده با لب تاپ و اکانت پسر عمویم رفته بود داخل فیس بوک و خوب سرباز بوده‌‌اند دیگر. بدون اینکه پسر عمویم بداند با اکانت او زیر عکس هر دختری که دیده بودند شماره تلفن خودشان و بچه‌‌های پادگانشان را گذاشته بودند. این برای پسر عمویم ماجرا شد. پرینت گرفته بودند و نشانش داده بودند که در فیس بوک کار غیر اخلاقی می‌کنی. چندبار رفت و آمد تا اینکه تعهد گرفتند و بی خیال قضیه شدند.»

شاکی و کارشناس، یکی است

یک وکیل دادگستری از تجربه خود در یک پرونده مربوط به فضای مجازی می‌گوید: «موکلم به اسم شرکت در تظاهرات جنبش سبز بازداشت شده بود و مسئله ظاهرا جدی نبود، اما وسایلی را که از خانه او برده بودند کنترل کردند.

یک فعالان سیاسی: «در اینترنت چیزی وجود ندارد که نگران باشم کسی از آن مطلع بشود. ترس بیشتر ما یا حداقل ترس من به شخصه از خود کسانی است که ادعا دارند می‌خواهند امنیت اطلاعات مردم را تضمین کنند. من از خود پلیس می‌ترسم. اینکه می‌گویم پلیس، منظورم همه کسانی است که دنبال پرونده‌سازی برای مردم هستند.»

روی کامپیوتر بیانیه و فیلم‌‌های مربوط به تظاهرات پیدا شده بود که وزارت اطلاعات اصرار داشت این فیلم‌‌ها توسط موکل بنده برای سایت‌‌های خارج کشور ارسال شده است. ما با توجه به استناداتی که صورت دادیم اعتراض کردیم و قاضی پرونده دستور داد کامپیوتر برای کارشناسی مجدد به مرجع دیگری داده شود که این کار نیز بدون حضور بنده یا موکلم انجام شد. در آخر قاضی اعلام کرد که طبق نظر اعلام شده این فیلم‌ها از طریق دستگاه موکل بنده ارسال شده است و حکم صادر شد. من به جهت آشنایی نزدیک با خانواده موکلم اطلاع دقیق داشتم که موکل من صرفا این فیلم‌‌ها را از روی اینترنت دانلود کرده است و گزارش، خلاف واقع است.»

تاوان آشنایی یک شهروند اهل سنت با پلیس سایبری در ایران، یک سال زندان بوده است.

این شهروند بلوچ می‌گوید که به دلیل بحثی پیرامون مقایسه جایگاه خلافت و جایگاه امامت در بین اندیشه‌‌های اهل سنت و شیعیان، توسط پلیس بازداشت و بعد از آن تحویل وزارت اطلاعات شده است.

او می‌گوید: «از همان ابتدا گفتند عضو گروه جندالله هستی و شروع کردند به توهین و مرا زدند. از ما زیاد دستگیر می‌‌کنند، ولی فکر می‌کردیم اطلاعات فقط می‌گیرد. پلیس فتا زیرنظر پلیس امنیت است، مثل وزارت اطلاعات بازجویی می‌کنند و کتک می‌زنند. آنها تمام صفحاتی که اهل سنت حاضر باشند را زیر نظر دارند و کسانی که حرفی می‌نویسند را شناسایی می‌کنند.»

در نبود آزادی‌‌های اجتماعی در ایران، آنچه ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی از خود نشان می‌دهند نمایی از آن چیزی است که می‌خواهند باشند

یک وکیل دادگستری با اعلام اینکه در زمینه پرونده‌های مربوط به فضای مجازی در سیستم قضایی ایرانی امکانی برای دفاع قانونی وجود ندارد می‌گوید: «قضات دستگاه قضائی تخصصی در زمینه فناوری‌های کامپوتری ندارند و در این پرونده‌ها همه چیز بر می‌گردد به گزارش وزارت اطلاعات یا پلیس فتا یا در مواردی اداره آگاهی.

قاضی گزارش این مراجع را به عنوان نظر کارشناسی قبول دارد و بعید است بتوان به قاضی اثبات کرد که واقعیت چیز دیگری است. در عمل چیزی که اتفاق می‌افتد این است که شاکی و مرجع کارشناسی این پرونده‌ها یکی است و شاکی علیه خودش نظر کارشناسی نمی‌دهد.»

یک استاد دانشگاه و کارشناس فناوری اطلاعات درباره میزان اهمیت دادن به مسائل امنیتی و اصول حفظ حریم شخصی توسط کاربران ایرانی اینترنت می‌گوید: «در کشور ما از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، فعالیت سیاسی نیز صورت می‌گیرد و با توجه به نوع نگاه حاکمیت به فعالیت‌‌های سیاسی که با عنوان تبلیغ علیه نظام و براندازی به آن نگاه می‌شود، این حوزه زیر ذره‌بین است. نکته‌ای که من می‌خواهم روی آن تاکید کنم این است که ‌کاربران فارسی زبان اینترنت در موقعیت برابر و نزدیک به هم نیستند.»

کاربران اولیه و قدیمی این فضا «دانشگاهیان و ایرانیان خارج از کشور هستند. فعالیت سیاسی از طریق دنیای مجازی نیز بیشتر در بین این دو گروه رواج دارد. چه از نظر حقوقی و چه از نظر فنی، وضعیت یک کاربر ایرانی در کشور آلمان یا آمریکا با وضعیت کاربر داخل کشور فرق دارد. دسترسی به اطلاعات افراد خارج از ایران نیاز به هک شدن فرد مورد نظر دارد، اما بسیاری از اطلاعات کاربر داخل ایران از طریق شرکت مخابرات و “آی‌‌اس‌پی”ها به راحتی قابل دریافت است.»

یک وکیل دادگستری: «قضات دستگاه قضائی تخصصی در زمینه فناوری‌های کامپوتری ندارند و در این پرونده‌ها همه چیز بر می‌گردد به گزارش وزارت اطلاعات یا پلیس فتا یا در مواردی اداره آگاهی. قاضی گزارش این مراجع را به عنوان نظر کارشناسی قبول دارد و بعید است بتوان به قاضی اثبات کرد که واقعیت چیز دیگری است.

به گفته این کارشناس «مشکل اینجاست که فردی که تازه وارد فضای مجازی یا شبکه‌های اجتماعی می‌شود با یک الگوی مناسب استفاده از فضای مجازی مواجه نمی‌شود و بین الگوهای مختلف استفاده از اینترنت، جذب الگو‌هایی می‌شود که مناسب شرایط کاربر ایرانی نیست. من این وضعیت را با وضعیتی مقایسه می‌کنم که یک کودک از طریق دوستان خود در کوچه و مدرسه با مسائل جنسی آشنا شود. قاعدتا این طریقه آشنایی، شیوه مناسبی نیست.»

یکی از فعالان اجتماعی ایران که از نظر دستگاه قضائی در زمینه اطلاع رسانی در زمینه فعالیت‌های خود مجرم شناخته شده و حکم تعلیقی دریافت کرده است می‌گوید: «بخشی از اطلاعاتی که جمع‌آوری می‌کنند از طریق آی‌دی‌هایی است که درست می‌کنند و اطلاعات جمع می‌کنند. با دقت در انتخاب تنظیماتی که وجود دارد و نپذیرفتن ارتباط با افراد غریبه می‌شود تا حد زیادی این مشکل را بر طرف کرد. اشتباه من این بود که چون فکر نمی‌کردم روی فعالیت‌های اجتماعی حساسیت داشته باشند همه را می‌پذیرفتم ولی حالا یاد گرفته‌ام که فقط با کسانی که از آنها شناخت کافی دارم ارتباط برقرار کنم.»

یکی از شهروندان کشورمان که به دلیل کنجکاوی درباره مذهب بهائیت دچار مشکل شده است، می‌گوید: «من دو اکانت فیس‌بوک داشتم. یکی به اسم خودم و یکی به اسم دیگر. اشتباهی که کردم این بود که دوستانم اکانت دوم را‌ می‌دانستند مال من است و در کامنت‌ها مرا به اسم اصلی خودم صدا‌ می‌کردند. در یکی از کامنت‌ها دوستم نوشته بود فلانی یادش بخیر شب عید چقدر خوش گذشت، دوباره به ما سر بزن و از این حرف‌ها. عکس مهمانی شب عید را روی صفحه دوستم پیدا کرده بودند و از روی عکس فهمیده بودند من کی هستم. ده روز در انفرادی خواهش و التماس کردم که بابا من اصلاً اعتقاد ندارم، من بهایی نیستم. به خرج‌‌شان نمی‌رفت.»

دستگاه‌های بدون محافظ

بسیاری از کاربران اینترنت و شبکه‌‌های اجتماعی در ایران دقت چندانی به حفظ حریم شخصی خود و حفظ اطلاعات خود در دنیای مجازی ندارند و یا به تنظیمات امنیتی اکانت‌های خود بی‌توجه هستند.

بخشی از این افراد خطر سرقت اطلاعات شخصی را جدی نمی‌دانند و بخشی دیگر ناآشنایی به زبان انگلیسی را عامل تلاش نکردن برای تغییر تنظیمات امنیتی پیشفرض در سایت‌ها و نرم‌‌افزاهای مختلف کامپیوتری و موبایلی مورد استفاده خود معرفی می‌کنند.

درصد بسیار کمی از کاربران اینترنت در داخل ایران از ترفند‌های حملات سایبری آگاهی دارند و از مجموع بیش از ۸۰ نفری که در این گزارش مورد گفت‌وگو قرار گرفتند اکثر آنان روی سیستم‌‌های خود نرم افزار آنتی ویروس نداشتند و یا اگر داشتند از نسخه‌های قدیمی و آپدیت نشده استفاده‌ می‌کردند.

http://www.radiozamaneh.com/181999